Wymagania edukacyjne, ocenianie, klasyfikacja

I. Organizm człowieka. Skóra – powłoka organizmu

1. Organizm człowieka jako funkcjonalna całość

•     wskazuje komórkę jako podstawowy element budowy ciała człowieka

•     wyjaśnia, czym jest tkanka

•     wyjaśnia, czym jest narząd

•     wymienia układy narządów człowieka

•     wymienia rodzaje tkanek zwierzęcych

•     określa najważniejsze funkcje poszczególnych tkanek zwierzęcych

•     opisuje podstawowe funkcje poszczególnych układów narządów

•     charakteryzuje budowę poszczególnych tkanek zwierzęcych

•     wyjaśnia funkcje poszczególnych układów narządów

•     wskazuje rozmieszczenie przykładowych tkanek zwierzęcych w organizmie

•     przyporządkowuje tkanki narządom i układom narządów

•     analizuje hierarchiczną budowę organizmu człowieka

•     rozpoznaje pod mikroskopem lub na ilustracji rodzaje tkanek zwierzęcych

•     analizuje związek między budową a funkcją poszczególnych tkanek zwierzęcych

•     wykazuje zależność między poszczególnymi układami narządów

2. Budowa i funkcje skóry

•     wymienia warstwy skóry

•     przedstawia podstawowe funkcje skóry

•     wymienia wytwory naskórka

•     z pomocą nauczyciela omawia wykonane doświadczenie, wykazujące, że skóra jest narządem zmysłu

•     omawia funkcje skóry i warstwy podskórnej

•     rozpoznaje warstwy skóry na ilustracji lub schemacie

•     samodzielnie omawia wykonane doświadczenie, wykazujące, że skóra jest narządem zmysłu

•     wykazuje na konkretnych przykładach związek między budową a funkcjami skóry

•     z pomocą nauczyciela wykonuje doświadczenie wykazujące, że skóra jest narządem zmysłu

•     na podstawie opisu wykonuje doświadczenie wykazujące, że skóra jest narządem zmysłu

•     opisuje funkcje poszczególnych wytworów naskórka

•     wyszukuje odpowiednie informacje i planuje doświadczenie wykazujące, że skóra jest narządem zmysłu

3. Higiena i choroby skóry

•     wymienia choroby skóry

•     podaje przykłady dolegliwości skóry

•     omawia zasady pielęgnacji skóry młodzieńczej

•     wskazuje konieczność dbania o dobry stan skóry

•     wymienia przyczyny grzybic skóry

•     wskazuje metody zapobiegania grzybicom skóry

•     omawia zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku oparzeń i odmrożeń skóry

•     omawia objawy dolegliwości skóry

•     wyjaśnia zależność między ekspozycją skóry na silne nasłonecznienie a rozwojem czerniaka

•     uzasadnia konieczność konsultacji lekarskiej w przypadku pojawienia się zmian na skórze

•     ocenia wpływ promieni słonecznych na skórę

•     wyszukuje informacji o środkach kosmetycznych z filtrem UV przeznaczonych dla młodzieży

•     demonstruje zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku oparzeń skóry

•     przygotowuje pytania i przeprowadza wywiad z lekarzem lub pielęgniarką na temat chorób skóry oraz profilaktyki czerniaka i grzybicy

•     wyszukuje w różnych źródłach informacje do projektu edukacyjnego na temat chorób, profilaktyki i pielęgnacji skóry młodzieńczej

II. Aparat ruchu.

Układ ruchu

4. Aparat ruchu. Budowa szkieletu

•     podaje nazwy wskazanych elementów budowy szkieletu

•     wymienia część bierną i czynną

•     wskazuje części bierną i czynną aparatu ruchu

•     omawia na schemacie, rysunku i modelu szkielet osiowy oraz szkielet obręczy i kończyn

•     wyjaśnia sposób działania części bierneji czynnej aparatu ruchu

•     wskazuje na związek budowy kości z ich funkcją w organizmie

•     wyjaśnia związek budowy kości z ich funkcją w organizmie

•     rozpoznaje różne kształty kości

•     klasyfikuje podane kości pod względem kształtów

•     na przykładzie własnego organizmu wykazuje związek budowy kości z ich funkcją

5. Budowa kości

•     wymienia elementy budowy kości

•     wymienia nazwy kształtów kości

•     podaje funkcje elementów budowy kości

•     rozpoznaje wśród kości podane przez nauczyciela kształty

•     wskazuje zmiany zachodzące w obrębie kości człowieka wraz z wiekiem

•     wymienia typy tkanki kostnej

•     wyjaśnia związek pomiędzy budową kości a funkcją

•     opisuje zmiany zachodzące w obrębie szkieletu człowieka wraz z wiekiem

•     charakteryzuje oba typy szpiku kostnego

•     udowadnia  wytrzymałość kości na złamanie

6. Budowa i rola szkieletu osiowego

•     wymienia elementy szkieletu osiowego

•     wymienia elementy budujące klatkę piersiową

•     nazywa odcinki kręgosłupa

•     wskazuje na modelu lub ilustracji mózgoczaszkę i trzewioczaszkę

•     wymienia narządy chronione przez klatkę piersiową

•     wskazuje na schemacie, rysunku i modelu elementy szkieletu osiowego

•     wymienia kości poszczególnych elementów  szkieletu osiowego

•     charakteryzuje funkcje szkieletu osiowego

•     wyjaśnia związek budowy czaszki z pełnionymi przez nią funkcjami

•     omawia rolę chrząstek w budowie klatki piersiowej

•     porównuje budowę poszczególnych odcinków kręgosłupa

•     rozpoznaje elementy budowy mózgoczaszki i trzewioczaszki

•     analizuje związek budowy poszczególnych kręgów kręgosłupa z pełnioną przez nie funkcją

•     wykazuje związek budowy odcinków kręgosłupa z pełnioną przez nie funkcją

7. Szkielet kończyn

•     wymienia elementy budowy szkieletu kończyn oraz ich obręczy

•     wymienia rodzaje połączeń kości

•     rozpoznaje rodzaje stawów

•     wskazuje na modelu lub schemacie kości kończyny górnej i kończyny dolnej

•     opisuje budowę stawu

•     odróżnia staw zawiasowy od stawu kulistego

•     wymienia kości tworzące obręcze: barkową i miedniczną

•     porównuje budowę kończyny górnej i dolnej

•     charakteryzuje połączenia kości

•     wykazuje związek budowy szkieletu kończyn z funkcjami kończyn: górnej i dolnej

•     wyjaśnia związek budowy stawu z zakresem ruchu kończyny

•     charakteryzuje funkcje kończyn: górnej i dolnej oraz wykazuje ich związek z funkcjonowaniem człowieka w środowisku

8. Budowa i rola mięśni

•     wymienia rodzaje tkanki mięśniowej

•     wskazuje położenie w organizmie człowieka tkanek: mięśniowej gładkiej i mięśniowej poprzecznie prążkowanej szkieletowej

•     określa funkcje wskazanych mięśni szkieletowych

•     opisuje cechy tkanki mięśniowej

•     z pomocą nauczyciela wskazuje na ilustracji najważniejsze mięśnie szkieletowe

•     rozpoznaje mięśnie szkieletowe wskazane na ilustracji

•     opisuje czynności mięśni wskazanych na schemacie

•     omawia warunki prawidłowej pracy mięśni

•     określa warunki prawidłowej pracy mięśni

•     charakteryzuje budowę i funkcje mięśni gładkich i poprzecznie prążkowanych

•     wyjaśnia, na czym polega antagonistyczne działanie mięśni

•     na przykładzie własnego organizmu analizuje współdziałanie mięśni, ścięgien, kości i stawów w wykonywaniu ruchów

9. Higiena i choroby układu ruchu

•     wymienia naturalne krzywizny kręgosłupa

•     opisuje przyczyny powstawania wad postawy

•     wymienia choroby aparatu ruchu

•     rozpoznaje przedstawione na ilustracji wady postawy

•     opisuje urazy mechaniczne kończyn

•     omawia zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku urazów mechanicznych kończyn

•     omawia przyczyny chorób aparatu ruchu

•     rozpoznaje naturalne krzywizny kręgosłupa

•     wyjaśnia przyczyny powstawania wad postawy

•     charakteryzuje zmiany zachodzące wraz z wiekiem w układzie kostnym

•     określa czynniki wpływające na prawidłowy rozwój muskulatury ciała

•     planuje i demonstruje czynności udzielania pierwszej pomocy w przypadku urazów mechanicznych kończyn

•     przewiduje skutki przyjmowania nieprawidłowej postawy ciała

•      prezentuje prawidłową postawę siedzenia zapobiegającą  deformacjom kręgosłupa

•     uzasadnia konieczność regularnych ćwiczeń gimnastycznych dla prawidłowego funkcjonowania aparatu ruchu

III. Układ pokarmowy

10. Pokarm – budulec i źródło energii

•     wymienia podstawowe składniki odżywcze

•     nazywa produkty spożywcze zawierające białko

•     podaje przykłady pokarmów, które są źródłem cukrów

•     wymienia pokarmy zawierające tłuszcze

•     klasyfikuje składniki odżywcze na budulcowe i energetyczne

•     wskazuje pokarmy zawierające te składniki

•     wskazuje rolę tłuszczów w organizmie

•     wyjaśnia znaczenie składników odżywczych dla organizmu

•     określa znaczenie błonnika w prawidłowym funkcjonowaniu układu pokarmowego

•     uzasadnia konieczność systematycznego spożywania owoców

i warzyw

•     ilustruje na przykładach źródła składników odżywczych i wyjaśnia ich znaczenie dla organizmu

•     wyjaśnia związek między spożywaniem produktów białkowych a prawidłowym wzrostem ciała

•     analizuje zależność między rodzajami spożywanych pokarmów a funkcjonowaniem organizmu

•     wyszukuje informacje dotyczące roli błonnika w prawidłowym

funkcjonowaniu przewodu pokarmowego

11. Witaminy, sole mineralne, woda

•     wymienia przykłady witamin rozpuszczalnych w wodzie i w tłuszczach

•     wskazuje wodę jako ważny składnik organizmu

•     wymienia wszystkie  witaminy rozpuszczalne w wodzie i w tłuszczach

•     omawia znaczenie makroelementów i mikroelementów w organizmie człowieka

•     charakteryzuje rodzaje witamin

•     przedstawia rolę makroelementów: Mg, Fe, Ca

•     przewiduje skutki niedoboru wody w organizmie

•     przedstawia rolę mikro- i makroelementów

•     porównuje wartość energetyczną węglowodanów i tłuszczów

•     wyjaśnia skutki nadmiernego spożywania tłuszczów

•     analizuje etykiety produktów spożywczych pod kątem zawartości różnych składników odżywczych

12. Budowa i rola układu pokarmowego

•     wyjaśnia, na czym polega trawienie pokarmów

•     nazywa rodzaje zębów u człowieka

•     wymienia odcinki przewodu pokarmowego człowieka

•     opisuje rolę poszczególnych rodzajów zębów

•     wskazuje odcinki przewodu pokarmowego na planszy lub modelu

•     rozpoznaje wątrobę i trzustkę na schemacie

•     lokalizuje położenie wątroby i trzustki we własnym ciele

•     rozpoznaje poszczególne rodzaje zębów człowieka

•     lokalizuje odcinki przewodu pokarmowego i wskazuje odpowiednie miejsca na powierzchni swojego ciała

•     omawia  budowę i funkcje gruczołów trawiennych

•     omawia funkcje poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego

•     wykazuje rolę zębów w mechanicznej obróbce pokarmu

•     omawia znaczenie procesu trawienia

•     opisuje etapy trawienia pokarmów w poszczególnych odcinkach przewodu pokarmowego

•     analizuje miejsca wchłaniania strawionego pokarmu i wody

13. Higiena i choroby układu pokarmowego

•     określa zasady zdrowego żywienia i higieny żywności

•     wymienia przykłady chorób układu pokarmowego

•     wymienia zasady profilaktyki chorób układu pokarmowego

•     wymienia przyczyny próchnicy zębów

•     wskazuje grupy pokarmów w piramidzie zdrowego żywienia i aktywności fizycznej

•     wskazuje na zależność diety od zmiennych warunków zewnętrznych

•     układa jadłospis w zależności od zmiennych warunków zewnętrznych

•     wymienia choroby układu pokarmowego

•     wyjaśnia znaczenie pojęcia wartość energetyczna pokarmu

•     wykazuje zależność między dietą a czynnikami, któreją warunkują

•     przewiduje skutki złego odżywiania się

•     omawia zasady profilaktyki, raka jelita grubego oraz WZW A, WZW B i WZW C

•     wykazuje zależność między higieną odżywiania się a chorobami układu pokarmowego

•     wskazuje zasady profilaktyki próchnicy zębów

•     wyjaśnia, dlaczego należy stosować zróżnicowaną i dostosowaną do potrzeb organizmu

•      prezentuje wystąpienie w dowolnej formie na temat chorób związanych z zaburzeniami łaknienia i przemiany materii

•     uzasadnia konieczność badań przesiewowych w celu wykrywania wczesnych stadiów raka jelita grubego

•     uzasadnia konieczność stosowania zróżnicowanej diety dostosowanej do potrzeb organizmu

•     uzasadnia konieczność dbania o zęby

IV. Układ krążenia

14. Budowa i funkcje krwi

•     nazywa elementy morfotyczne krwi

•     wymienia grupy krwi

•     omawia funkcje krwi

•     wymienia grupy krwi i wyjaśnia, co stanowi

podstawę ich wyodrębnienia

•     omawia znaczenie krwi

•     charakteryzuje elementy morfotyczne krwi

•     omawia rolę hemoglobiny

•     przedstawia społeczne znaczenie krwiodawstwa

•     wyjaśnia mechanizm krzepnięcia krwi

•     rozpoznaje elementy morfotyczne krwi na podstawie obserwacji mikroskopowej

•     odczytuje i interpretuje  wyniki laboratoryjnego badania krwi

•     omawia zasady transfuzji krwi

15. Krążenie krwi

•     wymienia narządy układu krwionośnego

•     z pomocą nauczyciela omawia na podstawie ilustracji mały i duży obieg krwi

•     omawia funkcje wybranego naczynia krwionośnego

•     porównuje budowę i funkcje żył, tętnic oraz naczyń włosowatych

•     opisuje funkcje zastawek żylnych

•     porównuje krwiobiegi: mały i duży

•     opisuje drogę krwi płynącej w małym i dużym krwiobiegu

•     rozpoznaje poszczególne naczynia krwionośne na ilustracji

•     wykazuje związek budowy naczyń krwionośnych z pełnionymi przez nie funkcjami

•     analizuje związek przepływu krwi w naczyniach z wymianą gazową

16. Budowa i działanie serca

•     lokalizuje położenie serca we własnym ciele

•     wymienia elementy budowy serca

•     wyjaśnia, czym jest puls

•     rozpoznaje elementy budowy serca i naczynia krwionośnego na schemacie (ilustracji z podręcznika)

•     podaje prawidłową wartość pulsu i ciśnienia zdrowego człowieka

•     opisuje mechanizm pracy serca

•     omawia fazy cyklu pracy serca

•     mierzy koledze puls

•     wyjaśnia różnicę między ciśnieniem skurczowym a ciśnieniem rozkurczowym krwi

•     wykazuje rolę zastawek w funkcjonowaniu serca

•     omawia doświadczenie wykazujące wpływ wysiłku fizycznego na zmiany tętna i ciśnienia krwi

•     planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące wpływ wysiłku fizycznego na zmiany tętna i ciśnienia krwi

•     porównuje wartości ciśnienia skurczowego i ciśnienia rozkurczowego krwi

17. Higiena i choroby układu krwionośnego

•     wymienia choroby układu krwionośnego

•     omawia pierwszą pomoc w wypadku krwawień i krwotoków

•     wymienia przyczyny chorób układu krwionośnego

•     wymienia czynniki wpływające korzystnie na funkcjonowanie układu

•     analizuje przyczyny chorób układu krwionośnego

•     charakteryzuje objawy krwotoku żylnego i tętniczego

•     przedstawia znaczenie aktywności fizycznej i prawidłowej diety dla właściwego funkcjonowania układu krwionośnego

•     demonstruje pierwszą pomoc w wypadku krwotoków

•     wyjaśnia znaczenie badań profilaktycznych chorób układu krwionośnego

•     wyszukuje i prezentuje w dowolnej formie materiały edukacyjne oświaty zdrowotnej na temat chorób społecznych: miażdżycy, nadciśnienia tętniczegoi zawałów serca

18. Układ limfatyczny

(Układ odpornościowy)

•     wymienia cechy układu limfatycznego

•     nazywa  narządy tworzące  układ

•     opisuje budowę układu limfatycznego

•     omawia rolę węzłów chłonnych

•     opisuje rolę układu limfatycznego

•     wskazuje przykładową lokalizację węzłów chłonnych

•     rozpoznaje na ilustracji lub schemacie narządy układu limfatycznego

•     porównuje układ limfatyczny z układem krwionośnym

•     wykazuje, że układy krwionośny i limfatyczny stanowią integralną całość

•      wyjaśnia mechanizm powstawania chłonki

19. Budowa i funkcjonowanie układu odpornościowego

•     wymienia rodzaje odporności

•     wyjaśnia  rolę szczepionki

•     wyróżnia odporności wrodzoną  i nabytą

•     określa szczepionkę  czynnik odpowiadający za odporność nabytą

•     omawia rolę elementów układu odpornościowego

•     charakteryzuje rodzaje odporności

•     określa zasadę działania szczepionki

•     opisuje rodzaje leukocytów

•     uzasadnia konieczność obowiązkowych szczepień

•     analizuje wykaz szczepień w swojej książeczce zdrowia

•     ocenia znaczenie szczepień

20. Zaburzenia funkcjonowania układu odpornościowego

•     wymienia czynniki mogące wywołać alergie

•     opisuje objawy alergii

•     określa przyczynę choroby AIDS

•     wyjaśnia, na czym polega transplantacja narządów

•     podaje przykładynarządów, które można przeszczepiać

•     wskazuje drogi zakażeń HIV

•     wskazuje zasady profilaktyki zakażeń HIV

•     uzasadnia, że alergia jest związana z nadwrażliwością układu odpornościowego

•     ilustruje przykładami znaczenie transplantologii

•     przedstawia znaczenie przeszczepów

•     ocenia wyrażanie zgody na transplantację narządów po śmierci

V. Układ oddechowy

21. Budowa i rola układu oddechowego

•     wymienia odcinki układu oddechowego

•     rozpoznaje na ilustracji narządy układu oddechowego

•     omawia funkcje elementów układu oddechowego

•     opisuje rolę nagłośni

•     na podstawie własnego organizmu przedstawia mechanizm wentylacji płuc

•     wyróżnia drogi oddechowe i narządy wymiany gazowej

•     wykazuje związek budowy elementów układu oddechowego z pełnionymi funkcjami

•     odróżnia głośnię i nagłośnię

•     demonstruje mechanizm modulacji głosu

•     definiuje płuca jako miejsce zachodzenia wymiany gazowej

•     wykazuje związek między budową a funkcją płuc

•     wykonuje z dowolnych materiałów model układu oddechowego

•     wyszukuje odpowiednie metody i bada pojemność własnych płuc

22. Mechanizm oddychania

•     wymienia narządy biorące udział w procesie wentylacji płuc

•     demonstruje na sobie mechanizm wdechu i wydechu

•     z pomocą nauczyciela omawia doświadczenie wykrywające obecność CO2w wydychanym powietrzu

•     wskazuje różnice w ruchach klatki piersiowej i przepony podczas wdechu i wydechu

•     przedstawia rolę krwi w transporcie gazów oddechowych

•     omawia zawartość gazów w powietrzu wdychanym i wydychanym

•     z pomocą nauczyciela przeprowadza doświadczenie wykrywające obecność CO2

w wydychanym powietrzu

•     rozróżnia  procesy wentylacji płuc i oddychania komórkowego

•     opisuje dyfuzję O2 i CO2 zachodzącą w pęcherzykach płucnych

•     na przygotowanym sprzęcie samodzielnie przeprowadza doświadczenie wykrywające obecność CO2 w wydychanym powietrzu

•     określa znaczenie oddychania komórkowego

•      interpretuje wyniki doświadczenia wykrywającego CO2 w wydychanym powietrzu

•      analizuje proces wymiany gazowej w płucach i tkankach

•      samodzielnie przygotowuje zestaw laboratoryjny i przeprowadza doświadczenie wykazujące obecność CO2 w wydychanym powietrzu

•     definiuje mitochondrium jako miejsce oddychania komórkowego

•     opisuje zależność między ilością mitochondriów a zapotrzebowaniem narządów na energię

•     zapisuje za pomocą symboli chemicznych równanie reakcji ilustrujące utlenianie glukozy

23. Higiena i choroby układu oddechowego

•     wymienia choroby układu oddechowego

•     wymienia czynniki wpływające na prawidłowe funkcjonowanie układu oddechowego

•     wskazuje źródła infekcji górnych i dolnych dróg oddechowych

•     określa sposoby zapobiegania chorobom układu oddechowego

•     omawia wpływ zanieczyszczeń pyłowych na prawidłowe funkcjonowanie układu oddechowego

•     opisuje objawy wybranych chorób układu oddechowego

•     wyjaśnia związek między wdychaniem powietrza przez nos a profilaktyką chorób układu oddechowego

•     rozróżnia czynne i bierne palenie tytoniu

•     analizuje wpływ palenia tytoniu na funkcjonowanie układu oddechowego

•     wyszukuje w dowolnych źródłach informacje na temat przyczyn rozwoju raka płuc

•     przeprowadza wywiad w przychodni zdrowia na temat profilaktyki chorób płuc

•     wykazuje  zależności między skażeniem pyłowym  środowiska a zachorowalnością na  choroby układu oddechowego

VI. Układ moczowy i wydalanie

24. Budowa i działanie układu wydalniczego

•     wymienia przykłady substancji, które są wydalane przez organizm człowieka

•     wymienia narządy układu wydalniczego

•     wyjaśnia pojęcia wydalanie

i defekacja

•     wymienia drogi wydalania zbędnych produktów przemiany materii

•     wymienia CO2 i mocznik jako zbędne produkty przemiany materii

•     porównuje wydalanie i defekację

•     omawia na podstawie ilustracji proces powstawania moczu

•     wskazuje na modelu lub ilustracji miejsce powstawania moczu pierwotnego

•     omawia rolę układu wydalniczego w prawidłowym funkcjonowaniu całego organizmu

•     opisuje sposoby wydalania mocznika i CO2

•     wykonuje z dowolnego materiału model układu moczowego

•     rozpoznaje na modelu lub materiale świeżym warstwy budujące nerkę

25. Higiena i choroby układu wydalniczego

•     wymienia zasady higieny układu wydalniczego

•     wymienia choroby układu wydalniczego

•     odczytuje wyniki własnych badań laboratoryjnych

•     wskazuje na zakażenia dróg moczowych i kamicę nerkową jako choroby układu wydalniczego

•     wymienia badania stosowane w profilaktyce tych chorób

•     wskazuje we własnych  wynikach odchylenia od normy

•     omawia przyczyny chorób układu wydalniczego

•     wyjaśnia znaczenie wykonywania badań kontrolnych moczu

•     wskazuje na konieczność okresowego wykonywania badań kontrolnych moczu

•     uzasadnia konieczność picia dużych ilości wody podczas leczenia chorób nerek

•     uzasadnia konieczność regularnego opróżniania pęcherza moczowego

•     omawia na ilustracji przebieg dializy

•     wskazuje we własnych  wynikach odchylenia od normy – stwierdza stan zagrożenia zdrowia

•     analizuje własne wyniki laboratoryjnego badania moczu i na tej podstawie określa stan zdrowia własnego układu wydalniczego

•     ocenia rolę dializy w ratowaniu życia

VII. Układ dokrewny

26.Układ dokrewny.  Budowa i funkcjonowanie układu hormonalnego

•     wymienia gruczoły dokrewne

•     wymienia przykłady hormonów

•     wyjaśnia pojęcie gruczoł dokrewny

•     wyjaśnia, czym są hormony

•     wskazuje na ilustracji położenie gruczołów dokrewnych

•     określa cechy hormonów

•     przyporządkowuje hormony do odpowiednich gruczołów, które je wytwarzają

•     charakteryzuje działanie insuliny i glukagonu

•     omawia znaczenie swoistego działania hormonów

•     wyjaśnia, na czym polega antagonistyczne działanie insuliny i glukagonu

•     przedstawia biologiczną rolę hormonu wzrostu, tyroksyny, insuliny, adrenaliny, testosteronu, estrogenów

•     uzasadnia, że nie należy bez konsultacji z lekarzem przyjmować preparatówi leków hormonalnych

27. Zaburzenia funkcjonowania układu hormonalnego

•     wymienia skutki nadmiaru i niedoboru hormonu wzrostu

•     wyjaśnia pojęcie równowaga hormonalna

•     podaje przyczyny cukrzycy

•     interpretuje skutki nadmiaru i niedoboru hormonów

•     uzasadnia związek niedoboru insuliny z cukrzycą

•     analizuje i wykazuje różnice między cukrzycą typu  I a  cukrzycą typu II

28. Budowa i rola układu nerwowego

•     wymienia funkcje układu nerwowego

•     wymienia elementy budowy ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego

•     rozpoznaje na ilustracji ośrodkowy i obwodowy układ nerwowy

•     opisuje elementy budowy komórki nerwowej

•     wskazuje na ilustracji neuronu przebieg impulsu nerwowego

•     wyróżnia somatyczny i autonomiczny układ nerwowy

•     opisuje funkcje układu nerwowego

•     wykazuje związek budowy komórki nerwowej z jej funkcją

•     omawia działanie ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego

•     wyjaśnia sposób działania synapsy

•     charakteryzuje funkcje somatycznego i autonomicznego układu nerwowego

•     porównuje funkcje współczulnej i przywspółczulnej części autonomicznego układu nerwowego

•     ocenia rolę regulacji nerwowo-hormonalnej w prawidłowym funkcjonowaniu całego organizmu

VII. Układ nerwowy

29. Ośrodkowy układ nerwowy

•     wskazuje na ilustracji najważniejsze elementy mózgowia

•     wymienia mózgowie i rdzeń kręgowy jako narządy ośrodkowego układu nerwowego

•     wskazuje elementy budowy rdzenia kręgowego na ilustracji

•     opisuje budowę rdzenia kręgowego

•     objaśnia na ilustracji budowę mózgowia

•     określa mózgowie jako jednostkę nadrzędną w stosunku do pozostałych części układu nerwowego

•     uzasadnia nadrzędną funkcję mózgowia w stosunku do pozostałych części układu nerwowego

30. Obwodowy układ nerwowy. Odruchy

•     wymienia rodzaje nerwów obwodowych

•     podaje po trzy przykłady odruchów warunkowych i bezwarunkowych

•     wyróżnia nerwy czuciowe i ruchowe

•     omawia na podstawie ilustracji drogę impulsu nerwowego w łuku odruchowym

•     odróżnia odruchy warunkowe i bezwarunkowe

•     wyjaśnia różnicę między odruchem warunkowym a bezwarunkowym

•     przedstawia graficznie drogę impulsu nerwowego w łuku odruchowym

•     na podstawie rysunku wyjaśnia mechanizm odruchu kolanowego

•     charakteryzuje odruchy warunkowe i bezwarunkowe

•     dowodzi znaczenia odruchów warunkowych i bezwarunkowych w życiu człowieka

•     przedstawia rolę odruchów warunkowych w procesie uczenia się

31. Higiena  układu nerwowego

•     wymienia czynniki wywołujące stres

•     podaje przykłady używek

•     wymienia skutki zażywania niektórych substancji psychoaktywnych dla stanu zdrowia

•     wymienia sposoby radzenia sobie ze stresem

•     przedstawia negatywny wpływ na zdrowie człowieka niektórych substancji psychoaktywnych oraz nadużywania kofeiny

•     wyjaśnia dodatni i ujemny wpływ stresu na funkcjonowanie organizmu

•     opisuje wpływ palenia tytoniu na zdrowie

•     wyjaśnia znaczenie profilaktyki uzależnień

•     omawia wpływ snu na procesy uczenia się i zapamiętywania oraz na odporność organizmu

•     wykazuje zależność między przyjmowaniem używek a powstawaniem nałogu

•     omawia skutki działania alkoholu na funkcjonowanie organizmu

•     analizuje związek między prawidłowym wysypianiem się a funkcjonowaniem organizmu

•     wskazuje alternatywne zajęcia pomagające uniknąć uzależnień

•     ocenia wpływ palenia tytoniu na zdrowie

VIII. Narządy zmysłów

32. Budowa i działanie narządu wzroku

•     wskazuje znaczenie zmysłów w życiu człowieka

•     rozróżnia w narządzie wzroku aparat ochronny oka i gałkę oczną

•     rozpoznaje na ilustracji elementy budowy oka

•     opisuje funkcje elementów aparatu ochronnego oka

•     wyjaśnia pojęcie akomodacja oka

•     omawia funkcje elementów budowy oka

•     określa funkcję aparatu ochronnego oka

•     wykazuje związek budowy elementów oka z pełnionymi przez nie funkcjami

•     wskazuje lokalizację receptorów wzroku

•     ilustruje w formie prostego rysunku drogę światła w oku

•     omawia powstawanie obrazu na siatkówce

•     planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące reakcję tęczówki na światło o różnym natężeniu

•     ilustruje za pomocą prostego rysunku drogę światła w oku i powstawanie obrazu na siatkówce oraz wyjaśnia rolę soczewki w tym procesie

•     przeprowadza doświadczenie wykazujące obecność tarczy nerwu wzrokowego w oku

•     ilustruje za pomocą prostego rysunku drogę światła w oku oraz tłumaczy powstawaniei odbieranie wrażeń wzrokowych, używając odpowiedniej terminologii

33. Ucho – narząd słuchu i równowagi

•     rozpoznaje na ilustracji elementy budowy ucha

•     wyróżnia ucho zewnętrzne, środkowe i wewnętrzne

•     wskazuje na ilustracji położenie narządu równowagi

•     wymienia funkcje poszczególnych elementów ucha

•     charakteryzuje funkcje poszczególnych elementów ucha

•     omawia funkcje ucha zewnętrznego, środkowego i wewnętrznego

•     wyjaśnia mechanizm odbierania i rozpoznawania dźwięków

•     wskazuje lokalizację receptorów słuchu i równowagi w uchu

•     wyjaśnia zasadę działania narządu równowagi

•     analizuje przebieg bodźca słuchowego, uwzględniając przetwarzanie fal dźwiękowych na impulsy nerwowe

34. Higiena oka i ucha

•     wymienia wady wzroku

•     omawia zasady higieny oczu

•     wymienia choroby oczu i uszu

•     rozpoznaje na ilustracji krótkowzroczność i dalekowzroczność

•     omawia przyczyny powstawania wad wzroku

•     charakteryzuje wady wzroku

•     omawia sposób korygowania wad wzroku

•     definiuje hałas jako czynnik powodujący głuchotę

•     rozróżnia rodzaje soczewek korygujących wady wzroku

•     analizuje, w jaki sposób nadmierny hałas może spowodować uszkodzenie słuchu

•     analizuje źródła hałasu w najbliższym otoczeniu i wskazuje na sposoby jego ograniczenia

35. Zmysły powonienia, smaku i dotyku

•     wskazuje rozmieszczenie receptorów powonienia, smaku i dotyku

•     wymienia podstawowe smaki

•     wymienia rodzaje kubków smakowych

•     wskazuje miejsce występowania komórek

węchowych

•     wymienia bodźce odbierane przez receptory skóry

•     przedstawia rolę zmysłów powonienia, smaku i dotyku

•     omawia rolę węchu w ocenie pokarmów

•     uzasadnia, że skóra jest narządem dotyku

•     analizuje znaczenie wolnych zakończeń nerwowychw skórze

•     wskazuje na przykładach współzależności smaku i węchu

IX. Rozmnażanie i rozwój człowieka

36. Rozmnażanie i rozwój. Męski układ rozrodczy

•     wymienia męskie narządy rozrodcze

•     wskazuje na ilustracji męskie narządy rozrodcze

•     omawia budowę plemnika i wykonuje jego schematyczny rysunek

•     omawia proces powstawania nasienia

•     wymienia funkcje męskiego układu rozrodczego

•     charakteryzuje pierwszo-, drugo- i trzeciorzędowe męskie  cechy płciowe

•     opisuje funkcje poszczególnych elementów męskiego układu rozrodczego

•     określa funkcję testosteronu

•     uzasadnia, że główka plemnika jest właściwą gametą męską

•     wykazuje zależność między produkcją hormonów płciowych a zmianami zachodzącymi w ciele mężczyzny

•     wyjaśnia wspólną funkcjonalność prącia jako narządu wydalania i narządu rozrodczego

37. Żeński układ rozrodczy

•     wymienia żeńskie narządy rozrodcze

•     wskazuje na ilustracji żeńskie narządy rozrodcze

•     opisuje funkcje żeńskiego układu rozrodczego

•     charakteryzuje pierwszo-, drugo- i trzeciorzędowe żeńskie cechy płciowe

•     opisuje funkcje wewnętrznych narządów rozrodczych

•     wykazuje związek budowy komórki jajowej z pełnioną przez nią funkcją

•     analizuje podobieństwa i różnice w budowie

męskich i żeńskich układów narządów: rozrodczego  i wydalniczego

38. Funkcjonowanie żeńskiego układu rozrodczego

•     wymienia żeńskie hormony płciowe

•     wymienia kolejne fazy cyklu miesiączkowego

•     wskazuje w cyklu miesiączkowym dni płodne i niepłodne

•     definiuje jajnik jako miejsce powstawania komórki jajowej

•     interpretuje ilustracje przebiegu cyklu miesiączkowego

•     omawia zmiany hormonalne i zmiany w macicy zachodzące w trakcie cyklu miesiączkowego

•     analizuje rolę ciałka żółtego

•     wyznacza dni płodne i niepłodne u kobiet w różnych dniach cyklu miesiączkowego z  różną długością cyklu

39. Rozwój człowieka – od poczęciado narodzin

•     wymienia etapy przedurodzeniowe - zygota, zarodek, płód  

•     nazwa  błony płodowe

•     podaje długość trwania rozwoju płodowego

•     porządkuje etapy rozwoju zarodka od zapłodnienia do zagnieżdżenia

•     wyjaśnia znaczenie pojęciazapłodnienie

•     podaje czas trwania ciąży

•     omawia wpływ różnych czynników na prawidłowy rozwój zarodka i płodu

•     charakteryzuje funkcje błon płodowych

•     omawia okres rozwoju płodowego

•     wyjaśnia przyczyny zmian zachodzących w organizmie kobiety podczas ciąży

•     charakteryzuje etapy porodu

•     analizuje funkcje łożyska

•     uzasadnia konieczność przestrzegania zasad higieny przez kobiety w ciąży

•     omawia mechanizm powstawania ciąży pojedynczej i mnogiej

•     wskazuje   zasady higieny zalecane kobietom w ciąży

40. Rozwój człowieka – od narodzin do starości

•     wymienia etapy życia człowieka

•     nazywa rodzaje dojrzałości człowieka

•     określa zmiany rozwojowe u swoich rówieśników

•     opisuje objawy starzenia się organizmu

•     wskazuje  różnice w tempie dojrzewania dziewcząt i chłopców

•     charakteryzuje wskazane okresy rozwojowe

•     przedstawia cechy oraz przebieg fizycznego, psychicznego i społecznego dojrzewania człowieka

•     analizuje różnice między przekwitaniem a starością

•     przyporządkowuje okresom rozwojowym zmiany zachodzące w organizmie

•     tworzy w dowolnej formie prezentację na temat dojrzewania

•     tworzy portfolio ze zdjęciami swojej rodziny, której członkowie znajdują się w różnych okresach rozwoju