Wymagania edukacyjne, ocenianie, klasyfikacja

Dział 1. Poznajemy warsztat przyrodnika

1. Przyroda i jej składniki

1. Poznajemy składniki przyrody

•      wymienia dwa elementy przyrody nieożywionej (A)*;

•      wymienia dwa elementy przyrody ożywionej (A)

•      wyjaśnia znaczenie pojęcia przyroda (B);

•      wymienia trzy niezbędne do życia składniki przyrody nieożywionej (A);

•      podaje trzy przykłady wytworów działalności człowieka (A)

•      wymienia cechy ożywionych elementów przyrody (A);

•      wskazuje w najbliższym otoczeniu wytwory działalności człowieka (C)

•      podaje przykłady powiązań przyrody nieożywionej z przyrodą ożywioną (A);

•      klasyfikuje wskazane elementy na: ożywione składniki przyrody, nieożywione składniki przyrody oraz wytwory działalności człowieka (C)

•      wyjaśnia, w jaki sposób zmiana jednego elementu przyrody może wpłynąć na jej pozostałe elementy (B)

2. Jak poznawać przyrodę?

2. Jakimi sposobami poznajemy przyrodę?

•      wymienia zmysły umożliwiające poznawanie otaczającego świata (A);

•      podaje dwa przykłady informacji uzyskanych dzięki wybranym zmysłom (A);

•      wyjaśnia, czym jest obserwacja (B)

•      omawia na przykładach rolę poszczególnych zmysłów w poznawaniu świata (B);

•      wymienia źródła informacji o przyrodzie (A);

•      omawia najważniejsze zasady bezpieczeństwa podczas prowadzenia obserwacji i wykonywania doświadczeń (B)

•      porównuje liczbę i rodzaj informacji uzyskiwanych za pomocą poszczególnych zmysłów (C);

•      wymienia cechy przyrodnika (A);

•      określa rolę obserwacji w poznawaniu przyrody (B);

•      omawia etapy doświadczenia (B)

•      wyjaśnia, w jakim celu prowadzi się doświadczenia i eksperymenty przyrodnicze (B);

•      wyjaśnia różnice między eksperymentem a doświadczeniem (B)

•      na podstawie obserwacji podejmuje próbę przewidzenia niektórych sytuacji i zjawisk, np. dotyczących pogody, zachowania zwierząt (D);

•      przeprowadza dowolne doświadczenie, posługując się instrukcją, zapisuje obserwacje i wyniki (D);

•      wyjaśnia, dlaczego do niektórych doświadczeń należy używać dwóch zestawów doświadczalnych (D)

3. Przyrządy i pomoce przyrodnika

3. Przyrządy i pomoce ułatwiające prowadzenie obserwacji

•      podaje nazwy przyrządów służących do prowadzenia obserwacji w terenie (A);

•      przeprowadza obserwację za pomocą lupy lub lornetki (C);

•      notuje dwa/trzy spostrzeżenia dotyczące obserwowanych obiektów (C);

•      wykonuje schematyczny rysunek obserwowanego obiektu (C);

•      dokonuje pomiaru z wykorzystaniem taśmy mierniczej (C)

•      przyporządkowuje przyrząd służący do prowadzenia obserwacji do obserwowanego obiektu (C);

•      wymienia propozycje przyrządów, które należy przygotować do prowadzenia obserwacji w terenie (D);

•      określa charakterystyczne cechy obserwowanych obiektów (C);

•      opisuje sposób użycia taśmy mierniczej (B)

•      planuje miejsca dwóch/trzech obserwacji (D);

•      proponuje przyrząd odpowiedni do obserwacji konkretnego obiektu (C);

•      wymienia najważniejsze części mikroskopu (A)

•      planuje obserwację dowolnego obiektu lub organizmu w terenie (D);

•      uzasadnia celowość zaplanowanej obserwacji (D);

•      omawia sposób przygotowania obiektu do obserwacji
mikroskopowej (B)

•      przygotowuje notatkę na temat innych przyrządów służących do prowadzenia obserwacji, np. odległych obiektów lub głębin (D)

4. Określamy kierunki geograficzne

4. W jaki sposób określamy kierunki geograficzne?

•      podaje nazwy głównych kierunków geograficznych wskazanych przez nauczyciela na widnokręgu (A);

•      wyznacza – na podstawie instrukcji słownej – główne kierunki geograficzne za pomocą kompasu (C);

•      określa warunki wyznaczania kierunku północnego za pomocą gnomonu, czyli prostego patyka lub pręta, w słoneczny dzień (B)

•      podaje nazwy głównych kierunków geograficznych (A);

•      przyporządkowuje skróty do nazw głównych kierunków geograficznych (A);

•      określa warunki korzystania z kompasu (A);

•      posługując się instrukcją, wyznacza główne kierunki geograficzne za pomocą gnomonu (C)

•      wyjaśnia, co to jest widnokrąg (B);

•      omawia budowę kompasu (B);

•      samodzielnie wyznacza kierunki geograficzne za pomocą kompasu (C);

•      wyjaśnia, w jaki sposób wyznacza się kierunki pośrednie (B)

•      podaje przykłady wykorzystania w życiu umiejętności wyznaczania kierunków geograficznych (B);

•      porównuje dokładność wyznaczania kierunków geograficznych za pomocą kompasu i gnomonu (D);

•      wyjaśnia, w jaki sposób tworzy się nazwy kierunków pośrednich (B)

•      omawia sposób wyznaczania kierunku północnego na podstawie położenia Gwiazdy Polarnej oraz innych obiektów w otoczeniu (B)

5. Określamy kierunki geograficzne za pomocą kompasu i gnomonu – lekcja w terenie

Podsumowanie działu 1

6., 7. Podsumowanie i sprawdzian z działu: „Poznajemy warsztat przyrodnika”

Dział 2. Poznajemy pogodę i inne zjawiska przyrodnicze

1.Substancje wokół nas

8. Otaczają nas substancje

•      wskazuje w najbliższym otoczeniu przykłady ciał stałych, cieczy i gazów (B);

•      wskazuje w najbliższym otoczeniu po dwa przykłady ciał plastycznych, kruchych i sprężystych (B);

•      podaje dwa przykłady występowania zjawiska rozszerzalności cieplnej ciał stałych (A);

•      porównuje ciała stałe z cieczami pod względem jednej właściwości, np. kształtu (C)

•      wymienia stany skupienia, w których występują substancje (A);

•      podaje dwa/trzy przykłady wykorzystania właściwości ciał stałych w życiu codziennym (C)

•      wyjaśnia, na czym polega zjawisko rozszerzalności cieplnej (B);

•      podaje przykłady występowania zjawiska rozszerzalności cieplnej ciał stałych i cieczy (C) oraz gazów (D)

•      klasyfikuje ciała stałe ze względu na właściwości (B);

•      wyjaśnia, na czym polega kruchość, plastyczność i sprężystość (B);

•      porównuje właściwości ciał stałych, cieczy i gazów (C);

•      opisuje zasadę działania termometru cieczowego (B)

•      uzasadnia, popierając swoje stanowisko przykładami z życia, dlaczego ważna jest znajomość właściwości ciał (D)

2. Woda występuje w trzech stanach skupienia

9. Poznajemy stany skupienia wody

•      wymienia stany skupienia wody w przyrodzie (A);

•      podaje przykłady występowania wody w różnych stanach
skupienia (A);

•      omawia budowę termometru (B);

•      odczytuje wskazania termometru (C);

•      wyjaśnia, na czym polega krzepnięcie i topnienie (B)

•      wyjaśnia zasadę działania termometru (B); przeprowadza, zgodnie z instrukcją, doświadczenia wykazujące:

– wpływ temperatury otoczenia na parowanie wody (C),

– obecność pary wodnej w powietrzu (C);

•      wyjaśnia, na czym polega parowanie i skraplanie
wody (B)

•      wymienia czynniki wpływające na szybkość parowania (A);

•      formułuje wnioski na podstawie przeprowadzonych doświadczeń (D);

•      przyporządkowuje stan skupienia wody do wskazań
termometru (C)

•      dokumentuje doświadczenia według poznanego schematu (D);

•      podaje znane z życia codziennego przykłady zmian stanów skupienia wody (C);

•      przedstawia w formie schematu zmiany stanu skupienia wody
w przyrodzie (C)

•      przedstawia zmiany stanów skupienia wody podczas jej krążenia w przyrodzie, posługując się wykonanym przez siebie rysunkiem (D)

3. Składniki pogody

10. Poznajemy składniki pogody

•      wymienia przynajmniej trzy składniki pogody (A);

•      rozpoznaje na dowolnej ilustracji rodzaje opadów (C);

•      wyjaśnia, dlaczego burze są groźne (B)

•      wyjaśnia, co nazywamy pogodą (B);

•      wyjaśnia pojęcia: upał, przymrozek, mróz (B);

•      podaje nazwy osadów atmosferycznych (A)

•      podaje, z czego są zbudowane chmury (A);

•      rozróżnia rodzaje osadów atmosferycznych na ilustracjach (C);

•      wyjaśnia, czym jest ciśnienie atmosferyczne (B);

•      wyjaśnia, jak powstaje wiatr (B)

•      wyjaśnia, jak tworzy się nazwę wiatru (B);

•      rozpoznaje na mapie rodzaje wiatrów (C);

•      wykazuje związek pomiędzy porą roku a występowaniem określonego rodzaju opadów i osadów (D)

•      wyjaśnia różnice między opadami a osadami atmosferycznymi (D)

4. Obserwujemy pogodę

11. Obserwujemy pogodę

•      dobiera odpowiednie przyrządy służące do pomiaru trzech składników pogody (A);

•      odczytuje temperaturę powietrza z termometru cieczowego (C);

•      na podstawie instrukcji buduje wiatromierz (C);

•      odczytuje symbole umieszczone na mapie pogody (C);

•      przedstawia stopień zachmurzenia za pomocą symboli (C);

•      przedstawia rodzaj opadów za pomocą symboli (C)

•      zapisuje temperaturę dodatnią i ujemną (C);

•      omawia sposób pomiaru ilości opadów (B);

•      podaje jednostki, w których wyraża się składniki pogody (A);

•      buduje deszczomierz na podstawie instrukcji (C);

•      prowadzi tygodniowy kalendarz pogody na podstawie obserwacji wybranych składników pogody (C);

•      określa aktualny stopień zachmurzenia nieba na podstawie obserwacji (C);

•      opisuje tęczę (B)

•      wymienia przyrządy służące do obserwacji meteorologicznych (A);

•      dokonuje pomiaru składników pogody – prowadzi kalendarz pogody (C);

•      przygotowuje możliwą prognozę pogody dla swojej miejscowości na następny dzień (C)

•      odczytuje prognozę pogody przedstawioną za pomocą znaków graficznych (C);

•      określa kierunek wiatru na podstawie obserwacji (C)

•      na podstawie opisu przedstawia – w formie mapy – prognozę pogody dla Polski (D)

12. Obserwacja i pomiar składników pogody – lekcja w terenie

5. „Wędrówka” Słońca po niebie

13. „Wędrówka” Słońca po niebie

•      wyjaśnia pojęcia: wschód Słońca, zachód Słońca (B);

•      rysuje „drogę” Słońca na niebie (C);

•      podaje daty rozpoczęcia kalendarzowych pór roku (A);

•      podaje po trzy przykłady zmian zachodzących w przyrodzie ożywionej w poszczególnych porach roku (C)

•      omawia pozorną wędrówkę Słońca nad widnokręgiem (B);

•      omawia zmiany temperatury powietrza w ciągu dnia (B);

•      wyjaśnia pojęcia: równonoc, przesilenie (B);

•      omawia cechy pogody w poszczególnych porach roku (B)

•      określa zależność między wysokością Słońca a temperaturą powietrza (C);

•      określa zależność między wysokością Słońca a długością cienia (C);

•      wyjaśnia pojęcie górowanie Słońca (B);

•      omawia zmiany w pozornej wędrówce Słońca nad widnokręgiem w poszczególnych porach roku (B)

•      omawia zmiany długości cienia w ciągu dnia (B);

•      porównuje wysokość Słońca nad widnokręgiem oraz długość cienia podczas górowania w poszczególnych porach roku (C)

•      podaje przykłady praktycznego wykorzystania wiadomości dotyczących zmian temperatury i długości cienia w ciągu dnia, np. wybór ubrania, pielęgnacja roślin, ustawienie budy dla psa (B)

14. Jak zmieniają się pogoda i przyroda w ciągu roku? – lekcja w terenie

Podsumowanie działu 2

15., 16. Podsumowanie i sprawdzian z działu: „Poznajemy pogodę i inne zjawiska przyrodnicze”

Dział 3. Poznajemy świat organizmów

1. Organizmy mają wspólne cechy

17. Poznajemy budowę
i czynności życiowe organizmów

•      wyjaśnia, po czym rozpoznaje się organizm (B);

•      wymienia przynajmniej trzy czynności życiowe organizmów (A);

•      omawia jedną wybraną przez siebie czynność życiową organizmów (B);

•      odróżnia przedstawione na ilustracji organizmy jednokomórkowe od organizmów wielokomórkowych (C)

•      wyjaśnia pojęcia: organizm jednokomórkowy, organizm wielokomórkowy (B);

•      podaje charakterystyczne cechy organizmów (A);

•      wymienia czynności życiowe organizmów (A);

•      rozpoznaje na ilustracji wybrane organy/narządy (C)

•      omawia hierarchiczną budowę organizmów wielokomórkowych (B);

•      charakteryzuje czynności życiowe organizmów (B);

•      omawia cechy rozmnażania płciowego i bezpłciowego (B)

•      podaje przykłady różnych sposobów wykonywania tych samych czynności przez organizmy, np. ruch,
wzrost (C);

•      porównuje rozmnażanie płciowe z rozmnażaniem bezpłciowym (C)

•      omawia podział organizmów na pięć królestw (A)

2. Organizmy różnią się sposobem odżywiania

18. W jaki sposób organizmy zdobywają pokarm?

•      określa, czy podany organizm jest samożywny czy cudzożywny (B);

•      podaje przykłady organizmów cudzożywnych: mięsożernych, roślinożernych i wszystkożernych (B);

•      wskazuje na ilustracji charakterystyczne cechy drapieżników (C)

•      układa łańcuch pokarmowy z podanych organizmów (C); układa jeden łańcuch pokarmowy na podstawie analizy sieci pokarmowej (D)

•      dzieli organizmy cudzożywne ze względu na rodzaj pokarmu (A);

•      podaje przykłady organizmów roślinożernych (B);

•      dzieli mięsożerców na drapieżniki
i padlinożerców (B); wyjaśnia, na czym polega wszystkożerność (B)

•      wyjaśnia, czym są zależności pokarmowe (B); podaje nazwy ogniw łańcucha pokarmowego (A)

•      wyjaśnia pojęcia: organizm samożywny, organizm cudzożywny (B);

•      wymienia cechy roślinożerców (B);

•      wymienia, podając przykłady, sposoby zdobywania pokarmu przez organizmy cudzożywne (B);

•      podaje przykłady zwierząt odżywiających się szczątkami glebowymi (B);

•      wymienia przedstawicieli
pasożytów (A);

•      wyjaśnia nazwy ogniw łańcucha pokarmowego (B)

•      omawia sposób wytwarzania pokarmu przez rośliny (B);

•      określa rolę, jaką odgrywają w przyrodzie zwierzęta odżywiające się szczątkami glebowymi (C);

•      wyjaśnia, na czym polega pasożytnictwo (B);

•      omawia rolę destruentów w łańcuchu pokarmowym (B)

•      prezentuje – w dowolnej formie – informacje na temat pasożytnictwa w świecie
roślin (D); podaje przykłady obrony przed wrogami w świecie roślin i zwierząt (C);

•      wyjaśnia, co to jest sieć pokarmowa (B);

•      uzasadnia, że zniszczenie jednego z ogniw łańcucha pokarmowego może doprowadzić do wyginięcia innych ogniw (D)

19. Poznajemy zależności pokarmowe między organizmami

3. Rośliny i zwierzęta wokół nas

20. Obserwujemy rośliny i zwierzęta

•      wymienia korzyści wynikające z uprawy roślin w domu i ogrodzie (A);

•      podaje przykłady zwierząt hodowanych przez człowieka w domu (A);

•      podaje przykład drobnego zwierzęcia żyjącego w domu (A);

•      rozpoznaje trzy zwierzęta żyjące w ogrodzie (C)

•      podaje trzy przykłady roślin stosowanych jako przyprawy do potraw (B);

•      wyjaśnia, dlaczego decyzja o hodowli zwierzęcia powinna być dokładnie przemyślana (B);

•      omawia zasady opieki nad zwierzętami (B);

•      podaje przykłady dzikich zwierząt żyjących w mieście (A);

•      wykonuje zielnik, w którym umieszcza pięć okazów (D)

•      rozpoznaje wybrane rośliny doniczkowe (C);

•      wyjaśnia, jakie znaczenie ma znajomość wymagań życiowych uprawianych roślin (D);

•      określa cel hodowania zwierząt w domu (B);

•      wyjaśnia, dlaczego nie wszystkie zwierzęta możemy hodować w domu (B);

•      wskazuje źródła informacji na temat hodowanych zwierząt (C);

•      wyjaśnia, dlaczego coraz więcej dzikich zwierząt przybywa do miast (B)

•      opisuje szkodliwość zwierząt zamieszkujących nasze domy (C);

•      formułuje apel do osób mających zamiar hodować zwierzę lub podarować je w prezencie (D)

•      prezentuje jedną egzotyczną roślinę (ozdobną lub przyprawową), omawiając jej wymagania życiowe (D);

•      przygotowuje ciekawostki i dodatkowe informacje na temat zwierząt, np. omówienie najszybszych zwierząt (D)

Podsumowanie działu 3

21., 22. Podsumowanie i sprawdzian z działu: „Poznajemy świat organizmów”

Dział 4. Odkrywamy tajemnice ciała człowieka

1. Trawienie i wchłanianie pokarmu

23. Poznajemy składniki pokarmu

•      podaje przykłady produktów bogatych w białka, cukry, tłuszcze, witaminy (A);

•      omawia znaczenie wody dla organizmu (B)

•      wymienia składniki pokarmowe (A);

•      przyporządkowuje podane pokarmy do wskazanej grupy pokarmowej (C)

•      omawia rolę składników pokarmowych w organizmie (B);

•      wymienia produkty zawierające sole mineralne (A)

•      omawia rolę witamin (B);

•      omawia rolę soli mineralnych w organizmie (B)

•      wymienia wybrane objawy niedoboru jednej z poznanych witamin (B)

24. Jak przebiega trawienie i wchłanianie pokarmu?

•      wskazuje na modelu położenie poszczególnych narządów przewodu pokarmowego (C);

•      wyjaśnia, dlaczego należy dokładnie żuć pokarm (B);

•      uzasadnia konieczność mycia rąk przed każdym
posiłkiem (C)

•      wymienia narządy budujące przewód pokarmowy (A);

•      omawia rolę układu pokarmowego (B);

•      podaje zasady higieny układu pokarmowego (A)

•      wyjaśnia pojęcie trawienie (B);

•      opisuje drogę pokarmu w organizmie (B);

•      omawia, co dzieje się w organizmie po zakończeniu trawienia pokarmu (B)

•      wyjaśnia rolę enzymów trawiennych (B);

•      wskazuje narządy, w których zachodzi mechaniczne i chemiczne przekształcanie pokarmu (C)

•      omawia rolę narządów wspomagających trawienie (B)

2. Układ krwionośny transportuje krew

25. Jaką rolę odgrywa układ krwionośny?

•      wskazuje na schemacie serce i naczynia krwionośne (C);

•      wymienia rodzaje naczyń krwionośnych (A);

•      mierzy puls (C);

•      podaje dwa przykłady zachowań korzystnie wpływających na pracę układu krążenia (C)

•      omawia rolę serca i naczyń krwionośnych (B);

•      pokazuje na schemacie poszczególne rodzaje naczyń krwionośnych (C)

•      wymienia funkcje układu krwionośnego (B);

•      wyjaśnia, czym jest tętno (B);

•      omawia rolę układu krwionośnego w transporcie substancji w organizmie (C)

•      wyjaśnia, jak należy dbać o układ krwionośny (B);

•      podaje przykłady produktów żywnościowych korzystnie wpływających na pracę układu krwionośnego (C)

•      proponuje zestaw prostych ćwiczeń poprawiających funkcjonowanie układu krwionośnego (D)

3. Układ oddechowy zapewnia wymianę gazową

26. Jak oddychamy?

•      pokazuje na modelu lub planszy dydaktycznej położenie narządów budujących układ oddechowy (C);

•      wymienia zasady higieny układu oddechowego (B)

•      wymienia narządy budujące drogi oddechowe (A);

•      wyjaśnia, co dzieje się z powietrzem podczas wędrówki przez drogi oddechowe (B);

•      określa rolę układu oddechowego (A);

•      opisuje zmiany w wyglądzie części piersiowej tułowia podczas wdechu i wydechu (C)

•      określa cel wymiany gazowej (B);

•      omawia rolę poszczególnych narządów układu oddechowego (B);

•      wyjaśnia, dlaczego drogi oddechowe są wyściełane przez komórki z rzęskami (B)

•      wyjaśnia, na czym polega współpraca układów pokarmowego, krwionośnego i oddechowego (B);

•      wykonuje schematyczny rysunek ilustrujący wymianę gazową zachodzącą w płucach (C)

•      planuje i prezentuje doświadczenie potwierdzające obecność pary wodnej w wydychanym powietrzu (D)

4. Szkielet i mięśnie umożliwiają ruch

27. Jakie układy narządów umożliwiają organizmowi ruch?

•      wskazuje na sobie, modelu lub planszy elementy szkieletu (C);

•      wyjaśnia pojęcie stawy (B);

•      omawia dwie zasady higieny układu ruchu (B)

•      wymienia elementy budujące układ ruchu (A);

•      podaje nazwy i wskazuje główne elementy szkieletu (C);

•      wymienia trzy funkcje szkieletu (A);

•      wymienia zasady higieny układu ruchu (A)

•      rozróżnia rodzaje połączeń kości (C);

•      podaje nazwy głównych stawów u człowieka (A);

•      wyjaśnia, w jaki sposób mięśnie są połączone ze szkieletem (B)

•      na modelu lub planszy wskazuje kości o różnych kształtach (C);

•      omawia pracę mięśni szkieletowych (C)

•      wyjaśnia, dlaczego w okresie szkolnym należy szczególnie dbać o prawidłową postawę ciała (B)

5. Układ nerwowy kontroluje pracę organizmu

28. Jak organizm odbiera informacje z otoczenia? Narząd wzroku

•      wskazuje na planszy położenie układu nerwowego (C);

•      wskazuje na planszy lub modelu położenie narządów zmysłów (C);

•      wymienia zadania narządów smaku i powonienia (A);

•      wymienia, podając przykłady, rodzaje smaków (A);

•      wymienia dwa zachowania wpływające niekorzystnie na układ nerwowy (A)

•      omawia rolę poszczególnych narządów zmysłów (B);

•       omawia rolę skóry jako narządu zmysłu (B);

•      wymienia zasady higieny oczu i uszu (B)

•      wskazuje na planszy małżowinę uszną, przewód słuchowy i błonę bębenkową (C);

•      omawia zasady higieny układu nerwowego (B)

•      wymienia zadania mózgu, rdzenia kręgowego i nerwów (A);

•      wyjaśnia, w jaki sposób układ nerwowy odbiera informacje z otoczenia (B)

•      podaje wspólną cechę narządów węchu i smaku (A);

•      wskazuje na planszy drogę informacji dźwiękowych (C);

•      uzasadnia, że układ nerwowy koordynuje pracę wszystkich narządów zmysłów (D);

•      na podstawie doświadczenia formułuje wniosek dotyczący zależności między zmysłem smaku a zmysłem powonienia (C)

•      wskazuje na planszy elementy budowy oka: soczewkę, siatkówkę i źrenicę (C);

•      omawia, korzystając z planszy, w jaki sposób powstaje obraz oglądanego obiektu (C)

29. Jak organizm odbiera informacje z otoczenia? Narządy: węchu, smaku, słuchu i dotyku

6. Układ rozrodczy umożliwia wydawanie na świat potomstwa

30. Jak jest zbudowany układ rozrodczy?

•      wskazuje na planszy położenie narządów układu rozrodczego (C);

•      rozpoznaje komórki rozrodcze: męską i żeńską (C);

•      wyjaśnia pojęcie zapłodnienie (B)

•      wymienia narządy tworzące żeński i męski układ rozrodczy (A);

•      określa rolę układu rozrodczego (A);

•      omawia zasady higieny układu rozrodczego (B);

•      wskazuje na planszy miejsce rozwoju nowego organizmu (C)

•      omawia rolę poszczególnych narządów układu rozrodczego (C)

•      omawia przebieg rozwoju nowego organizmu (A)

•      wskazuje na planszy narządy układu rozrodczego męskiego i układu rozrodczego żeńskiego (C)

•      wyjaśnia przyczyny różnic w budowie układu rozrodczego żeńskiego i męskiego (C)

7. Dojrzewanie to czas wielkich zmian

31. Dojrzewanie to czas wielkich zmian

•      podaje przykłady zmian w organizmie świadczących o rozpoczęciu okresu dojrzewania u własnej płci (A);

•       podaje dwa przykłady zmian w funkcjonowaniu skóry w okresie dojrzewania (B)

•      wymienia zmiany fizyczne zachodzące w okresie dojrzewania u dziewcząt i chłopców (A);

•      omawia zasady higieny, których należy przestrzegać w okresie dojrzewania (B)

•      opisuje zmiany psychiczne zachodzące w okresie dojrzewania (B)

•      wyjaśnia na przykładach, czym jest odpowiedzialność (B)

•      prezentuje informacje dotyczące zagrożeń, na które mogą być narażone dzieci w okresie dojrzewania (D)

Podsumowanie działu 4

32., 33. Podsumowanie i sprawdzian z działu: „Odkrywamy tajemnice ciała człowieka”

Dział 5. Odkrywamy tajemnice zdrowia

1. Zdrowy styl życia

34. Jak dbać o higienę?

•      wymienia co najmniej trzy zasady zdrowego stylu życia (A);

•      korzystając z piramidy zdrowego żywienia, wskazuje produkty, które należy spożywać w dużych
i w małych ilościach (C);

•      wyjaśnia, dlaczego ważna jest czystość rąk (B);

•      omawia sposoby dbania
o zęby (C);

•      wymienia dwie zasady bezpieczeństwa podczas zabaw na świeżym powietrzu (A)

•      podaje zasady prawidłowego odżywiania (A);

•      wyjaśnia, dlaczego należy dbać o higienę skóry (B);

•      opisuje sposób pielęgnacji paznokci (B);

•      wyjaśnia, na czym polega właściwy dobór odzieży (B);

•      podaje przykłady wypoczynku czynnego
i wypoczynku biernego (B)

•      wymienia wszystkie zasady zdrowego stylu życia (A);

•      wyjaśnia rolę aktywności fizycznej w zachowaniu zdrowia (B);

•      opisuje sposób pielęgnacji skóry – ze szczególnym uwzględnieniem okresu dojrzewania (C);

•      wyjaśnia, na czym polega higiena jamy ustnej (B)

•      wyjaśnia, czym jest zdrowy styl życia (B);

•      omawia skutki niewłaściwego odżywiania się (B);

•      wyjaśnia, na czym polega higiena osobista (B);

•      podaje sposoby na uniknięcie zakażenia się grzybicą (A)

•      przygotowuje propozycję prawidłowego jadłospisu na trzy dni, który będzie odpowiedni w okresie dojrzewania (D)

2. Choroby zakaźne i pasożytnicze

35. Poznajemy choroby zakaźne

•      wymienia drogi wnikania do organizmu człowieka drobnoustrojów chorobotwórczych i zwierząt pasożytniczych (A);

•      wymienia trzy zasady, których przestrzeganie pozwoli uniknąć chorób przenoszonych drogą oddechową (A);

•      wymienia trzy zasady, których przestrzeganie pozwoli uniknąć chorób przenoszonych przez uszkodzoną skórę (A);

•      wymienia trzy zasady, których przestrzeganie pozwoli uniknąć chorób przenoszonych drogą pokarmową (A)

•      wymienia przyczyny chorób zakaźnych (A);

•      wymienia nazwy chorób przenoszonych drogą oddechową (A);

•      omawia objawy wybranej choroby przenoszonej drogą oddechową (B);

•      omawia przyczyny zatruć (B);

•      określa zachowania zwierzęcia, które mogą świadczyć o tym, że jest ono chore na wściekliznę (C)

•      wymienia sposoby zapobiegania chorobom przenoszonym drogą oddechową (A);

•      wymienia szkody, które pasożyty powodują w organizmie (A);

•      omawia objawy zatruć (B)

•      porównuje objawy przeziębienia z objawami grypy i anginy (C);

•      klasyfikuje pasożyty na wewnętrzne i zewnętrze, podaje ich przykłady (C);

•      charakteryzuje pasożyty wewnętrzne człowieka (C);

•      opisuje objawy wybranych chorób zakaźnych (B);

•      wymienia drobnoustroje mogące wnikać do organizmu przez uszkodzoną skórę (B)

•      wyjaśnia, czym są szczepionki (B)

•      przygotowuje informacje na temat objawów boreliozy i sposobów postępowania w przypadku zachorowania na nią (D)

3. Jak postępować w niebezpiecznych sytuacjach?

36. Jak uniknąć niebezpiecznych sytuacji w naszym otoczeniu?

•      wymienia zjawiska pogodowe, które mogą stanowić zagrożenie (A);

•      odróżnia muchomora sromotnikowego od innych grzybów (C);

•      określa sposób postępowania po użądleniu (A)

•      określa zasady postępowania w czasie burzy, gdy przebywa się w domu lub poza nim (A); rozpoznaje owady, które

•      mogą być groźne (C)

•      wymienia charakterystyczne cechy muchomora sromotnikowego (A);

•      wymienia objawy zatrucia grzybami (A)

•      omawia sposób postępowania po ukąszeniu przez żmiję (B);

•      rozpoznaje dziko rosnące rośliny trujące (C)

•      prezentuje plakat informujący o zagrożeniach w swojej okolicy (D)

37. Niebezpieczeństwa i pierwsza pomoc w domu

•      omawia zasady postępowania podczas pielęgnacji roślin hodowanych w domu (B);

•      podaje przykłady środków czystości, które stwarzają zagrożenia dla zdrowia (A);

•      wymienia rodzaje urazów skóry (A)

•      podaje przykłady trujących roślin hodowanych w domu (A);

•      przyporządkowuje nazwę zagrożenia do symboli umieszczanych na opakowaniach (C);

•      omawia sposób postępowania w wypadku otarć i skaleczeń (B)

•      omawia zasady pierwszej pomocy po kontakcie ze środkami czystości (B)

•      omawia zasady postępowania w przypadku oparzeń (B)

4. Czym jest uzależnienie

38. Uzależnienia i ich skutki

•      podaje przynajmniej dwa przykłady negatywnego wpływu dymu tytoniowego i alkoholu na organizm człowieka (B);

•      opisuje zachowanie świadczące o mogącym rozwinąć się uzależnieniu od komputera lub telefonu (B);

•      prezentuje zachowanie asertywne w wybranej sytuacji (C)

•      podaje przykłady substancji, które mogą uzależniać (A);

•      podaje przykłady skutków działania alkoholu na organizm (B);

•      podaje przykłady sytuacji, w których należy zachować się asertywnie (C)

•      wyjaśnia, na czym polega palenie bierne (B);

•      wymienia skutki przyjmowania narkotyków (B);

•      wyjaśnia, czym jest asertywność (B)

•      wyjaśnia, czym jest uzależnienie (B);

•      charakteryzuje substancje znajdujące się w dymie papierosowym (C);

•      uzasadnia, dlaczego napoje energetyzujące nie są obojętne dla zdrowia (C)

•      uzasadnia konieczność zachowań asertywnych (D);

•      przygotowuje informacje na temat pomocy osobom uzależnionym (D)

Podsumowanie działu 5

39.,40. Podsumowanie i sprawdzian z działu: „Odkrywamy tajemnice zdrowia”

Dział 6. Orientujemy się w terenie

1. Co pokazujemy na planach?

41. Co to jest plan?

•      oblicza wymiary biurka w skali 1 : 10 (C);

•      rysuje plan biurka w skali 1 : 10 (C)

•      wyjaśnia, jak powstaje plan (B);

•      rysuje plan dowolnego przedmiotu (wymiary przedmiotu podzielne bez reszty przez 10) w skali
1 : 10 (C)

•      wyjaśnia pojęcie skala liczbowa (B);

•      oblicza wymiary przedmiotu w różnych skalach, np. 1 : 5, 1 : 20, 1 : 50

•      rysuje plan pokoju
w skali 1 : 50 (C);

•      dobiera skalę do wykonania planu dowolnego obiektu (D);

•      wykonuje szkic terenu szkoły (D)

•      wykonuje szkic okolic szkoły (D);

•      wyjaśnia pojęcia: skala mianowana, podziałka liniowa (B)

2. Jak czytamy plany i mapy?

42. Czytamy plan miasta i mapę turystyczną

•      wymienia rodzaje map (A);

•      odczytuje informacje zapisane w legendzie planu (C)

•      wyjaśnia pojęcia: mapa i legenda (B);

•      rozpoznaje obiekty przedstawione na planie lub mapie za pomocą znaków kartograficznych (C/D)

•      opisuje słowami fragment terenu przedstawiony na planie lub mapie (D);

•      określa przeznaczenie planu miasta i mapy turystycznej (B)

•      odszukuje na mapie wskazane obiekty (C);

•      przygotowuje zbiór znaków kartograficznych dla planu lub mapy najbliższej okolicy (C)

•      porównuje dokładność planu miasta i mapy turystycznej (D)

3. Jak się orientować w terenie?

43. Jak się orientować
w terenie?

•      wskazuje kierunki geograficzne na mapie (C);

•      odszukuje na planie okolicy wskazany obiekt, np. kościół, szkołę (C)

•      określa położenie innych obiektów na mapie w stosunku do podanego obiektu (C);

•      opowiada, jak zorientować plan lub mapę za pomocą kompasu (B)

•      wyjaśnia, na czym polega orientowanie planu lub mapy (B);

•      orientuje plan lub mapę za pomocą kompasu (C)

•      orientuje mapę za pomocą obiektów w terenie (C)

•      dostosowuje sposób orientowania mapy do otaczającego terenu (D)

44. Ćwiczymy orientowanie się w terenie – lekcja w terenie

Podsumowanie działu 6

45.,46. Podsumowanie i sprawdzian z działu: „Orientujemy się w terenie”

Dział 7. Poznajemy krajobraz najbliższej okolicy

1. Rodzaje krajobrazów

47. Co to jest krajobraz?

•      rozpoznaje na zdjęciach rodzaje krajobrazów (C);

•      podaje przykłady krajobrazu naturalnego (B); wymienia nazwy krajobrazów kulturowych (B);

•      określa rodzaj krajobrazu najbliższej okolicy (D)

•      wyjaśnia, do czego odnoszą się nazwy krajobrazów (B);

•      wymienia rodzaje krajobrazów: naturalny, kulturowy (A);

•      wyjaśnia pojęcie krajobraz kulturowy (B);

•      wskazuje w krajobrazie najbliższej okolicy składniki, które są wytworami człowieka (C)

•      wyjaśnia pojęcie krajobraz (B);

•      wymienia składniki, które należy uwzględnić, opisując krajobraz (A);

•      omawia cechy poszczególnych krajobrazów kulturowych (B);

•      wskazuje naturalne składniki krajobrazu najbliższej okolicy (D)

•      opisuje krajobraz najbliższej okolicy (D)

•      wskazuje pozytywne i negatywne skutki przekształcenia krajobrazu najbliższej okolicy (D)

2. Ukształtowanie terenu

48. Poznajemy formy terenu

•      rozpoznaje na ilustracji wzniesienia i zagłebienia (C);

•      wyjaśnia, czym są równiny (B);

•      wykonuje modele wzniesienia i doliny (C)

•      omawia na podstawie ilustracji elementy wzniesienia (C);

•      wskazuje formy terenu w krajobrazie najbliższej okolicy (D) 

•      opisuje wklęsłe formy terenu (B);

•      isuje formy terenu dominujące w krajobrazie najbliższej okolicy (D)

•      klasyfikuje wzniesienia na podstawie ich wysokości (A);

•      omawia elementy doliny (A)

•      przygotowuje krótką prezentację o najciekawszych formach terenu w Polsce i na świecie (D)

3. Czy wszystkie skały są twarde?

49. Czy wszystkie skały są twarde?

•      przyporządkowuje jedną/dwie pokazane skały do poszczególnych grup (C)

•      podaje nazwy grup skał (A);

•      podaje przykłady skał litych, zwięzłych i luźnych (B)

•      opisuje budowę skał litych, zwięzłych i luźnych (C);

•      rozpoznaje co najmniej jedną skałę występującą w najbliższej okolicy (C/D)

•      opisuje skały występujące w najbliższej okolicy (D);

•      omawia proces powstawania gleby (B)

•      przygotowuje kolekcję skał z najbliższej okolicy wraz z ich opisem (D)

4. Wody słodkie
i wody słone

50. Wody słodkie
i wody słone

•      podaje przykłady wód słonych (B);

•      wskazuje na mapie przykład wód stojących i płynących w najbliższej okolicy (D)

•      podaje przykłady wód słodkich – w tym wód powierzchniowych (B);

•      wskazuje różnice między oceanem a morzem (B);

•      na podstawie ilustracji rozróżnia rodzaje wód stojących i płynących (C/D);

•      wymienia różnice między jeziorem a stawem (C)

•      wyjaśnia pojęcia: wody słodkie, wody słone (B);

•      wykonuje schemat podziału wód powierzchniowych (C);

•      omawia warunki niezbędne do powstania jeziora (B);

•      porównuje rzekę z kanałem śródlądowym (C)

•      charakteryzuje wody słodkie występujące na Ziemi (C);

•      omawia, jak powstają bagna (B);

•      charakteryzuje wody płynące (C)

•      prezentuje informacje typu „naj” – najdłuższa rzeka, największe jezioro, największa głębia oceaniczna (D);

•      wyjaśnia, czym są lodowce i lądolody (B)

5. Krajobraz wczoraj i dziś

51. Krajobraz wczoraj i dziś

•      rozpoznaje na zdjęciach krajobraz kulturowy (C);

•      podaje dwa/trzy przykłady zmian w krajobrazie najbliższej okolicy (D)

•      wymienia, podając przykłady, od jakich nazw pochodzą nazwy miejscowości (A);

•      podaje przykłady zmian w krajobrazach kulturowych (B)

•      omawia zmiany w krajobrazie wynikające z rozwoju rolnictwa (B);

•      omawia zmiany w krajobrazie związane z rozwojem przemysłu (A);

•      wyjaśnia pochodzenie nazwy swojej miejscowości (C)

•      podaje przykłady działalności człowieka, które prowadzą do przekształcenia krajobrazu (B);

•      wskazuje źródła, z których można uzyskać informacje o historii swojej miejscowości (A)

•      przygotowuje plakat lub prezentację multimedialną na temat zmian krajobrazu na przestrzeni dziejów (A); przygotuje prezentację

•      multimedialną lub plakat pt. „Moja miejscowość dawniej i dziś” (D)

6. Obszary i obiekty chronione

52. Obszary i obiekty chronione

•      wymienia dwie/trzy formy ochrony przyrody w Polsce (A);

•      podaje dwa/trzy przykłady ograniczeń obowiązujących na obszarach chronionych (B);

•      wyjaśnia, na czym polega ochrona ścisła (B)

•      wyjaśnia, czym są parki narodowe (B);

•      podaje przykłady obiektów, które są pomnikami przyrody (B);

•      omawia sposób zachowania się na obszarach chronionych (B)

•      wyjaśnia cel ochrony przyrody (B);

•      wyjaśnia, czym są rezerwaty przyrody (B);

•      wyjaśnia różnice między ochroną ścisłą a ochroną czynną (B);

•      podaje przykład obszaru chronionego lub pomnika przyrody znajdującego się w najbliższej okolicy (A)

•      wskazuje różnice między parkiem narodowym a parkiem krajobrazowym (C);

•      na podstawie mapy w podręczniku lub atlasie podaje przykłady pomników przyrody ożywionej i nieożywionej na terenie Polski i swojego województwa (D)

•      prezentuje – w dowolnej formie – informacje na temat ochrony przyrody w najbliższej okolicy: gminie, powiecie lub województwie (D)

Podsumowanie działu 7

53.,54. Podsumowanie i sprawdzian z działu: „Poznajemy krajobraz najbliższej okolicy”

Dział 8. Odkrywamy tajemnice życia w wodzie i na lądzie

1. Warunki życia w wodzie

55. Poznajemy warunki życia w wodzie

•      podaje trzy przystosowania ryb do życia w wodzie (A);

•      wymienia dwa przykłady innych przystosowań organizmów do życia w wodzie (A)

•      omawia na przykładach przystosowania zwierząt do życia w wodzie (B);

•      wyjaśnia, dzięki czemu zwierzęta wodne mogą przetrwać zimę (B)

•      omawia na przykładach przystosowania roślin do ruchu wody (B);

•      omawia sposób pobierania tlenu przez organizmy wodne (B)

•      wyjaśnia pojęcie plankton (B);

•      omawia na przykładach przystosowania zwierząt do ruchu wody (B)

•      prezentuje informacje o największych organizmach żyjących w środowisku wodnym (D)

2. Z biegiem rzeki

56. Poznajemy rzekę

•      wskazuje na ilustracji elementy rzeki: źródło, bieg górny, bieg środkowy, bieg dolny, ujście (C/D)

•      podaje dwie/trzy nazwy organizmów żyjących w górnym, środkowym i dolnym biegu rzeki (A);

•      omawia warunki panujące w górnym biegu rzeki (A)

•      wymienia cechy, którymi różnią się poszczególne odcinki rzeki (B);

•      porównuje warunki życia w poszczególnych biegach rzeki (C)

•      rozpoznaje na ilustracjach organizmy charakterystyczne dla każdego z biegów rzeki (C);

•      omawia przystosowania organizmów żyjących w górnym, środkowym i dolnym biegu rzeki (B)

•      porównuje świat roślin oraz zwierząt w górnym, środkowym i dolnym biegu rzeki (C)

3. Życie w jeziorze

57. Poznajemy warunki życia w jeziorze

•      przyporządkowuje na schematycznym rysunku odpowiednie nazwy do stref życia w jeziorze (C);

•      odczytuje z ilustracji nazwy dwóch/trzech organizmów żyjących w poszczególnych strefach jeziora (C)

•      podaje nazwy stref życia w jeziorze (A);

•      wymienia grupy roślin żyjących w strefie przybrzeżnej (A);

•      rozpoznaje na ilustracjach pospolite rośliny wodne przytwierdzone do podłoża (C)

•      charakteryzuje przystosowania roślin do życia w strefie przybrzeżnej (C);

•      wymienia czynniki warunkujące życie w poszczególnych strefach jeziora (A);

•      wymienia zwierzęta żyjące w strefie przybrzeżnej (A);

•      charakteryzuje przystosowania ptaków i ssaków strefy przybrzeżnej do życia w wodzie (C)

•      charakteryzuje poszczególne strefy jeziora (C);

•      rozpoznaje na ilustracjach pospolite zwierzęta związane z jeziorami (C);

•      układa z poznanych organizmów łańcuch pokarmowy występujący w jeziorze (C)

•      przygotowuje prezentację na temat trzech/czterech organizmów tworzących plankton (D);

•      prezentuje informacje „naj” na temat jezior w Polsce i na świecie (D)

4. Warunki życia na lądzie

58. Warunki życia na lądzie

•      wymienia czynniki warunkujące życie na lądzie (A);

•      omawia przystosowania zwierząt do zmian temperatury (B)

•      omawia przystosowania roślin do niskiej lub wysokiej temperatury (B)

•      charakteryzuje przystosowania roślin i zwierząt zabezpieczające je przed utratą wody (B);

•      wymienia przykłady przystosowań chroniących zwierzęta przed działaniem wiatru (A);

•      )

•      omawia negatywną i pozytywną rolę wiatru w życiu roślin (B);

•      opisuje sposoby wymiany gazowej u zwierząt lądowych (B);

•       wymienia przystosowania roślin do wykorzystania światła (A)

•      prezentuje informacje na temat przystosowań dwóch/trzech gatunków roślin lub zwierząt do życia w ekstremalnych warunkach lądowych (C)

5. Las ma budowę warstwową

59. Poznajemy budowę lasu i panujące w nim warunki

•      wskazuje warstwy lasu na planszy dydaktycznej lub ilustracji (C);

•      wymienia po dwa gatunki organizmów żyjących w dwóch wybranych warstwach lasu (A);

•      podaje trzy zasady zachowania się w lesie (A)

•      podaje nazwy warstw lasu (A);

•      omawia zasady zachowania się w lesie (B);

•      rozpoznaje pospolite organizmy żyjące w poszczególnych warstwach lasu (C)

•      charakteryzuje warunki abiotyczne panujące w poszczególnych warstwach lasu (C);

•      rozpoznaje pospolite grzyby jadalne (C)

•      charakteryzuje poszczególne warstwy lasu, uwzględniając rośliny i zwierzęta żyjące w tych warstwach (C)

•      omawia wymagania środowiskowe wybranych gatunków zwierząt żyjących w poszczególnych warstwach lasu (C)

60. Jakie organizmy spotykamy w lesie? – lekcja w terenie

6. Jakie drzewa rosną w lesie?

61. Poznajemy różne drzewa

•      podaje po dwa przykłady drzew iglastych i liściastych (A);

•      rozpoznaje dwa drzewa iglaste i dwa liściaste (C)

•      porównuje wygląd igieł sosny z igłami świerka (C);

•      wymienia cechy budowy roślin iglastych ułatwiające ich rozpoznawanie, np. kształt i liczba igieł, kształt i wielkość szyszek (B);

•      wymienia cechy ułatwiające rozpoznawanie drzew liściastych (B)

•      porównuje drzewa liściaste z drzewami iglastymi (C);

•      rozpoznaje rosnące w Polsce rośliny iglaste (C);

•      rozpoznaje przynajmniej sześć gatunków drzew liściastych (C);

•      wymienia typy lasów rosnących w Polsce (A)

•      podaje przykłady drzew rosnących w lasach liściastych, iglastych i mieszanych (A)

•      prezentuje informacje na temat roślin iglastych pochodzących z innych regionów świata, które są uprawiane w polskich ogrodach (D)

7. Na łące

62. Na łące

•      podaje dwa przykłady znaczenia łąki (A);

•      wyjaśnia, dlaczego nie wolno wypalać traw (B);

•      rozpoznaje przynajmniej trzy gatunki poznanych roślin łąkowych (C)

•      wymienia cechy łąki (A);

•      wymienia zwierzęta mieszkające na łące i żerujące na niej (A);

•      przedstawia w formie łańcucha pokarmowego proste zależności pokarmowe między organizmami żyjącymi na łące (C)

•      omawia zmiany zachodzące na łące w różnych porach roku (B);

•      rozpoznaje przynajmniej pięć gatunków roślin występujących na łące (C);

•      wyjaśnia, w jaki sposób ludzie wykorzystują łąki (B)

•      przyporządkowuje nazwy gatunków roślin do charakterystycznych barw łąki (C);

•      uzasadnia, że łąka jest środowiskiem życia wielu zwierząt (C)

•      wykonuje zielnik z poznanych na lekcji roślin łąkowych (C) lub innych roślin (D)

8. Na polu uprawnym

63. Na polu uprawnym

•      wymienia nazwy zbóż (A);

•      rozpoznaje na ilustracjach owies, pszenicę i żyto (C);

•      podaje przykłady warzyw uprawianych na polach (A);

•      wymienia nazwy dwóch szkodników upraw polowych (A)

•      omawia sposoby wykorzystywania roślin zbożowych (B);

•      rozpoznaje nasiona trzech zbóż (C);

•      wyjaśnia, które rośliny nazywamy chwastami (B);

•      uzupełnia brakujące ogniwa w  łańcuchach pokarmowych organizmów żyjących na polu (C)

•      wyjaśnia pojęcia: zboża ozime, zboża jare (B);

•      podaje przykłady wykorzystywania uprawianych warzyw (B)

•      podaje przykłady innych upraw niż zboża i warzywa, wskazując sposoby ich wykorzystywania (B);

•      przedstawia zależności występujące na polu w formie co najmniej dwóch łańcuchów pokarmowych (C);

•      rozpoznaje zboża rosnące w najbliższej okolicy (D)

•      wyjaśnia, w jakiś sposób człowiek może wykorzystać dziko żyjące zwierzęta do ochrony roślin uprawnych przez szkodnikami (B)

Podsumowanie działu 8

64.,65. Podsumowanie i sprawdzian z działu: „Odkrywamy tajemnice życia w wodzie i na lądzie”