Wymagania edukacyjne, ocenianie, klasyfikacja

Rozdział 1. Pierwsze cywilizacje

1. Życie pierwszych ludzi

· pochodzenie człowieka

· różnice między koczowniczym a osiadłym trybem życia

· życie człowieka pierwotnego

· epoka kamienia, epoka brązu, epoka żelaza

· początki rolnictwa i udomowienie zwierząt

· dawne i współczesne sposoby wytapiania żelaza

· terminy: pięściak, hodowla, koczowniczy tryb życia, osiadły tryb życia, rewolucja neolityczna, epoka kamienia, epoka brązu, epoka żelaza

– przy pomocy nauczyciela posługuje się terminami: koczowniczy i osiadły tryb życia, pięściak

– opisuje różnice między człowiekiem pierwotnym a współczesnym

– potrafi wyjaśnić, jakie korzyści daje człowiekowi umiejętność uprawy ziemi i hodowli zwierząt

– wyjaśnia, dlaczego narzędzia metalowe są lepsze od kamiennych

– poprawnie posługuje się terminami: pięściak, hodowla, koczowniczy tryb życia, osiadły tryb życia, rewolucja neolityczna, epoka kamienia, epoka brązu, epoka żelaza

– przedstawia, skąd wywodzą się praludzie

– opisuje życie ludzi pierwotnych

– charakteryzuje epoki kamienia, brązu i żelaza

– wyjaśnia znaczenie nabycia umiejętności wskrzeszania ognia przez człowieka

– porównuje koczowniczy tryb życia z osiadłym

– wyjaśnia, na czym polegała rewolucja neolityczna

– przedstawia dawne i współczesne sposoby wytapiania żelaza

– wskazuje umiejętności, których nabycie umożliwiło ludziom przejście na osiadły tryb życia

– wyjaśnia skutki rewolucji neolitycznej

– wskazuje szlaki, którymi ludność zasiedliła różne kontynenty

– wyjaśnia pojęcie ewolucji

– charakteryzuje kierunki ewolucji człowieka

– porównuje poziom cywilizacyjny ludzi w różnych epokach

2. Miasta- państwa

Mezopotamii

· Mezopotamia jako kolebka cywilizacji

· znaczenie wielkich rzek dla rozwoju najstarszych cywilizacji

· osiągnięcia cywilizacyjne mieszkańców Mezopotamii

· powstanie pierwszych państw

· zajęcia różnych grup społecznych

· Kodeks Hammurabiego

· terminy: cywilizacja, Mezopotamia, Bliski Wschód, Babilonia, Sumerowie, kanał nawadniający, kodeks, pismo klinowe, zikkurat, podatki

– przy pomocy nauczyciela posługuje się terminami: cywilizacja, kanał nawadniający, kodeks

– wyjaśnia, jaką funkcję mogą pełnić rzeki w życiu człowieka

– wskazuje na mapie: obszar Mezopotamii

– wyjaśnia zasadę oko za oko, ząb za ząb

– poprawnie posługuje się terminami: cywilizacja, Mezopotamia, Bliski Wschód, Babilonia, Sumerowie, kanał nawadniający, kodeks, pismo klinowe, zikkurat, podatki

– samodzielnie wskazuje na mapie: obszar Mezopotamii, Tygrys, Eufrat, Ur, Babilon

– wymienia najważniejsze osiągnięcia cywilizacyjne ludów starożytnej Mezopotamii

– opisuje rolę wielkich rzek w rozwoju rolnictwa, handlu i komunikacji

– charakteryzuje i podaje przykłady państw-miast z terenu Mezopotamii

– wyjaśnia znaczenie kodyfikacji prawa w życiu społecznym

– objaśnia różnicę między prawem zwyczajowym a skodyfikowanym

– tłumaczy, w jaki sposób powstawały pierwsze państwa

– przedstawia kraje leżące obecnie na obszarze dawnej Mezopotamii

– wymienia współczesne przedmioty, których powstanie było możliwe dzięki osiągnięciom ludów Mezopotamii

3. W Egipcie

faraonów

· Egipt jako przykład starożytnej cywilizacji

· Egipt darem Nilu

· osiągnięcia cywilizacji egipskiej

· struktura społeczna

· wierzenia Egipcjan jako przykład religii politeistycznej

· terminy: faraon, politeizm, piramidy, hieroglify, mumifikacja, sarkofag

– przy pomocy nauczyciela posługuje się terminami: piramida, faraon

– wskazuje na mapie: Egipt oraz Nil

– opisuje wygląd piramid

– porównuje wygląd hieroglifów i pisma współczesnego

– poprawnie posługuje się terminami: faraon, politeizm, piramidy, hieroglify, mumifikacja, sarkofag

– wymienia najważniejsze osiągnięcia cywilizacji egipskiej

– opisuje zakres władzy faraona

– wyjaśnia rolę Nilu w rozwoju cywilizacji egipskiej

– przedstawia strukturę społeczną Egiptu

– podaje przykłady bogów i charakteryzuje wierzenia Egipcjan

– wyjaśnia powiązania między wierzeniami Egipcjan a ich osiągnięciami w dziedzinie budownictwa i medycyny

– opisuje, w jaki sposób wznoszono piramidy

– opisuje etapy pochówku faraonów

– charakteryzuje najbardziej znane przykłady sztuki egipskiej (Sfinks, Dolina Królów, grobowiec Tutenchamona, popiersie Neferetiti), piramidy w Gizie, świątynia Abu Simbel

4. W starożytnym Izraelu

· judaizm jako przykład religii monoteistycznej

· biblijne dzieje Izraelitów

· Dekalog i Tora

· postaci biblijne: Abraham, Mojżesz, Dawid, Salomon

· terminy: judaizm, Tora, Jahwe, Dekalog, Mesjasz, synagoga, Mesjasz, Ziemia Obiecana, Arka Przymierza, monoteizm, plemię, Palestyna, prorok, Świątynia Jerozolimska

– przy pomocy nauczyciela posługuje się terminami: Tora, Żydzi, Dekalog

– wyjaśnia, o czym opowiada Biblia

– wymienia najważniejsze postaci biblijne związane z dziejami Żydów

– poprawnie posługuje się terminami: judaizm, Tora, Jahwe, Dekalog, Mesjasz, synagoga, Mesjasz, Ziemia Obiecana, Arka Przymierza, monoteizm, plemię, Palestyna, prorok, Świątynia Jerozolimska

– wskazuje na mapie: Palestynę, Jerozolimę

– wyjaśnia różnicę pomiędzy politeizmem a monoteizmem

– opisuje główne etapy historii Izraelitów

– charakteryzuje judaizm

– porównuje wierzenia Egiptu oraz Izraela

– charakteryzuje dokonania najważniejszych przywódców religijnych i politycznych Izraela (Abraham, Mojżesz, Dawid, Salomon)

– wskazuje na podobieństwa i różnice pomiędzy judaizmem a chrześcijaństwem

– wyjaśnia terminy: synagoga, rabin

– podaje przykład synagogi we współczesnej Polsce

5. Cywilizacje Indii i Chin

· osiągnięcia cywilizacyjne Dalekiego Wschodu

· system kastowy w Indiach

· cywilizacja Doliny Indusu

· terminy: Daleki Wschód, Ariowie, kasta, hinduizm, Wielki Mur Chiński, Jedwabny Szlak

– przy pomocy nauczyciela posługuje się terminami: Daleki Wschód, Wielki Mur Chiński

– wskazuje na mapie: Indie, Chiny

– przy pomocy nauczyciele wyjaśnia, dlaczego jedwab i porcelana były towarami poszukiwanymi na Zachodzie

– poprawnie posługuje się terminami: Daleki Wschód, Ariowie, kasta, hinduizm, Wielki Mur Chiński, Jedwabny Szlak

– wymienia osiągnięcia cywilizacji doliny Indusu

– wymienia osiągnięcia cywilizacji chińskiej

– wyjaśnia, kiedy narodziło się cesarstwo chińskie

– opisuje system kastowy w Indiach

– charakteryzuje wierzenia hinduistyczne

– charakteryzuje rolę Jedwabnego Szlaku w kontaktach między Wschodem a Zachodem

– przedstawia terakotową armię

jako zabytek kultury chińskiej

– wymienia i wskazuje na mapie: rzeki: Indus, Huang He, Jangcy

– charakteryzuje buddyzm

– opowiada o filozofii Konfucjusza

6. Od hieroglifów do alfabetu

· powstanie pisma i jego znaczenie dla rozwoju cywilizacji

· pismo a prehistoria i historia

· terminy: papirus, tabliczki gliniane, pismo obrazkowe, pismo klinowe, Fenicjanie, pismo alfabetyczne, alfabet łaciński

– przy pomocy nauczyciela posługuje się terminami: pismo obrazkowe, hieroglify, alfabet, pismo alfabetyczne

– wyjaśnia, do czego służy pismo

– charakteryzuje polskie pismo jako przykład pisma alfabetycznego

– poprawnie posługuje się terminami: papirus, tabliczki gliniane, pismo obrazkowe, pismo klinowe, Fenicjanie, pismo alfabetyczne, alfabet łaciński

– wyjaśnia, w jaki sposób umiejętność pisania wpłynęła na dalsze osiągnięcia człowieka

– porównuje pismo obrazkowe i alfabetyczne

– wyjaśnia związek między wynalezieniem pisma a historią i prehistorią

– omawia przyczyny wynalezienia pisma

– wskazuje różne przykłady sposobów porozumiewania się między ludźmi i przekazywania doświadczeń

– przyporządkowuje różne rodzaje pisma do cywilizacji, które je stworzyły

– wymienia przykłady materiałów pisarskich stosowanych w przeszłości

– wyjaśnia, w jaki sposób pismo obrazkowe przekształciło się w klinowe

– przedstawia genezę współczesnego pisma polskiego

– wyjaśnia, jakie były trudności z odczytywaniem pisma obrazkowego

– podaje przykłady narodów, które posługują się pismem sięgającym tradycją do pisma greckiego oraz do łaciny

– opowiada o przykładach alternatywnych języków umownych (alfabet Morse’a, język migowy)

* Tajemnice sprzed wieków – Jak odczytano pismo Egipcjan?

· wyprawa Napoleona do Egiptu

· hieroglify – litery czy słowa?

· postaci: Jean F. Champollion

· terminy: Kamień z Rosetty

– przy pomocy nauczyciela wyjaśnia, dlaczego po wielu stuleciach ludzie nie potrafili odczytać hieroglifów

– wyjaśnia, na czym polegały trudności w odczytaniu hieroglifów

– charakteryzuje i przedstawia znaczenie Kamienia z Rosetty

– wyjaśnia, jak udało się odczytać hieroglify

– przedstawia postać oraz dokonania Jeana F. Champolliona

– wyjaśnia, jaki był wpływ wyprawy Napoleona do Egiptu oraz odczytania hieroglifów na pojawienie się egiptologii

Rozdział 2. Starożytna Grecja

1. Demokratyczne Ateny

· warunki naturalne Grecji

· życie w greckiej polis

· cechy charakterystyczne demokracji ateńskiej

· Perykles – najwybitniejszy przywódca demokratycznych Aten

· terminy: Hellada, Hellenowie, polis, demokracja, zgromadzenie ludowe, akropol, agora

· postaci historyczne: Perykles

– przy pomocy nauczyciela posługuje się terminami: demokracja, zgromadzenie ludowe

– przy pomocy nauczyciela opisuje wygląd greckiego polis i życie w nim na przykładzie Aten

– poprawnie posługuje się terminami: Hellada, Hellenowie, polis, demokracja, zgromadzenie ludowe, akropol, agora

– wskazuje na mapie: Grecję, Ateny

– wyjaśnia znaczenie terminu demokracja i charakteryzuje demokrację ateńską

– wyjaśnia wpływ warunków naturalnych Grecji na zajęcia ludności oraz sytuację polityczną (podział na polis)

– wyjaśnia, kim był Perykles

– opisuje, kto posiadał prawa polityczne w Atenach

– wskazuje podobieństwa i różnice między demokracją ateńską a współczesną demokracją parlamentarną

– wyjaśnia, w jaki sposób kultura grecka rozprzestrzeniła się w basenie Morza Śródziemnego

*2. Sparta i wojny z Persami

· ustrój i społeczeństwo starożytnej Sparty

· cechy i etapy wychowania spartańskiego

· powstanie i rozwój imperium perskiego

· wojny grecko-perskie

· terminy: Persowie, danina, sojusz, hoplita, falanga

· wydarzenia: bitwa pod Maratonem, bitwa pod Termopilami, bitwa pod Salaminą

· postaci historyczne: Dariusz, Kserkses, Leonidas

– przy pomocy nauczyciela posługuje się terminami: danina, sojusz

– przy pomocy nauczyciela przedstawia cele i charakter wychowania spartańskiego

– poprawnie posługuje się terminami: danina, sojusz, hoplita, falanga

– przedstawia cele i charakter wychowania spartańskiego

– wyjaśnia, dlaczego Spartan uważano za najlepszych wojowników greckich

– wskazuje na mapie: Spartę, Persję

– wyjaśnia, kim byli Dariusz, Kserkses i Leonidas

– charakteryzuje ustrój i społeczeństwo starożytnej Sparty

– posługuje się wyrażeniami: spartańskie warunki, mówić lakonicznie

– wyjaśnia przyczyny i opisuje przebieg wojen grecko-perskich

– wskazuje na mapie: Maraton, Termopile, Salaminę

– zaznacza na osi czasu daty: 490 r. p.n.e., 480 r. p.n.e.

– opisuje, w jaki sposób walczyli starożytni Grecy

– wyjaśnia genezę biegów maratońskich

– tłumaczy znaczenie zwrotu: wrócić z tarczą lub na tarczy

– porównuje ustroje Aten i Sparty

– opisuje przebieg bitwy pod Termopilami i ocenia postać króla Leonidasa

3. Bogowie i mity

· wierzenia starożytnych Greków

· mity greckie

· najważniejsi greccy bogowie: Zeus, Hera, Posejdon, Afrodyta, Atena, Hades, Hefajstos, Ares, Apollo, Hermes

· Homer i jego dzieła – Iliada i Odyseja

· terminy: Olimp, mity, heros, Partenon, Herakles, Achilles, Odyseusz, wojna trojańska, koń trojański

· postać historyczna: Homer

– przy pomocy nauczyciela posługuje się terminami: mity, heros

– przy pomocy nauczyciela charakteryzuje najważniejszych bogów greckich

– poprawnie posługuje się terminami: Olimp, mity, heros, Partenon, Herakles, Achilles, Odyseusz, koń trojański

– przedstawia wierzenia starożytnych Greków

– wskazuje na mapie: górę Olimp, Troję

– wyjaśnia, kim był Homer

– charakteryzuje najważniejszych bogów greckich: opisuje ich atrybuty i dziedziny życia, którym patronowali

– omawia różne mity greckie

– przedstawia treść Iliady i Odysei

– wyjaśnia współczesne rozumienie wyrażenia: koń trojański

– opisuje wybrane miejsca kultu starożytnych Greków

– omawia znaczenie wyroczni w życiu starożytnych Greków

– wyjaśnia nawiązujące do mitologii związki frazeologiczne (frazeologizmy mitologiczne): objęcia Morfeusza, stajnia Augiasza, syzyfowa praca, męki Tantala, nić Ariadny

– opisuje archeologiczne poszukiwania mitycznej Troi

4. Kultura starożytnej Grecji

· wspólne elementy w kulturze greckich polis

· najważniejsze dokonania sztuki greckiej

· narodziny teatru greckiego

· znaczenie filozofii w starożytnej Grecji i najwybitniejsi filozofowie

· grecka matematyka i medycyna

· rola sportu w życiu starożytnych Greków

· terminy: Wielkie Dionizje, amfiteatr, tragedia, komedia, filozofia, igrzyska, olimpiada, Olimpia, stadion, pięciobój olimpijski

· postaci historyczne: Fidiasz, Myron, Ajschylos, Sofokles, Eurypides, Arystofanes, Sokrates, Platon, Arystoteles, Hipokrates, Pitagoras, Tales z Miletu

– przy pomocy nauczyciela posługuje się terminami: amfiteatr, igrzyska, olimpiada, stadion

– opisuje rolę sportu w codziennym życiu

– przy pomocy nauczyciela opisuje, jak narodził się teatr grecki i jakie było jego znaczenie dla Hellenów

– poprawnie posługuje się terminami: Wielkie Dionizje, amfiteatr, tragedia, komedia, filozofia, igrzyska, olimpiada, Olimpia, stadion, pięciobój olimpijski

– wskazuje różne dziedziny kultury i sztuki rozwijane w starożytnej Grecji

– opisuje charakter antycznych igrzysk sportowych

– opisuje charakter i cele antycznego teatru

– przedstawia dokonania nauki greckiej

– objaśnia, czym jest filozofia, i przedstawia jej najwybitniejszych przedstawicieli

– wyjaśnia, kim byli: Fidiasz, Myron, Sofokles, Pitagoras, Tales z Miletu, Sokrates, Platon, Arystoteles

– zaznacza na osi czasu datę: 776 r. p.n.e.

– przedstawia współczesną tradycję igrzysk olimpijskich

– porównuje igrzyska antyczne ze współczesnymi

– charakteryzuje rolę kultury w życiu społecznym

– przybliża postać i dokonania Archimedesa

– podaje przykłady wpływu dokonań starożytnych Greków na współczesną kulturę i naukę

*5. Imperium Aleksandra Wielkiego

· podboje Aleksandra Wielkiego

· wojna z Persją (bitwy nad rzeczką Granik, pod Issos i pod Gaugamelą)

· wyprawa Aleksandra do Indii

· kulturowe skutki podbojów Aleksandra Wielkiego

· terminy: imperium, falanga macedońska, węzeł gordyjski, hellenizacja, kultura hellenistyczna

· postaci historyczne: Filip II, Aleksander Macedoński (Wielki)

– przy pomocy nauczyciela posługuje się terminem: imperium

– uzasadnia, dlaczego Aleksandra nazwano „Wielkim”

– określa, na jakim obszarze toczyły się opisywane wydarzenia

– poprawnie posługuje się terminami: imperium, węzeł gordyjski, hellenizacja

– wskazuje na mapie: Macedonię, Persję, Indie i Aleksandrię w Egipcie

– opisuje przebieg kampanii perskiej Aleksandra Macedońskiego

– opisuje dokonania Filipa II i Aleksandra Macedońskiego (Wielkiego)

– wyjaśnia charakter kultury hellenistycznej

– przedstawia skutki podbojów Aleksandra

– zaznacza na osi czasu daty: 333 r. p.n.e., 331 r. p.n.e.

– posługuje się terminami: falanga macedońska, kultura hellenistyczna

– omawia znaczenie Biblioteki Aleksandryjskiej

– charakteryzuje sposób walki wojsk Aleksandra Macedońskiego

– przedstawia siedem cudów świata

– wymienia państwa, które leżą dziś na terenach podbitych przez Aleksandra Wielkiego

* Tajemnice sprzed wieków – Jak wyglądała latarnia morska na Faros?

· siedem cudów świata

· konstrukcja latarni morskiej na Faros

– wyjaśnia, dlaczego w przeszłości ludzie mieli problem ze wznoszeniem wysokich budowli

– przedstawia, w jaki sposób działała latarnia w starożytności

– opisuje losy latarni na Faros

– charakteryzuje siedem cudów świata

– omawia inny wybrany obiekt z listy siedmiu cudów świata starożytnego

Rozdział III. Starożytny Rzym

1. Ustrój starożytnego Rzymu

· legendarne początki państwa rzymskiego

· zasady ustrojowe republiki rzymskiej

· społeczeństwo starożytnego Rzymu

· dokonania Gajusza Juliusza Cezara

· upadek republiki

· powstanie cesarstwa rzymskiego

· terminy: Italia, monarchia, republika, senat, patrycjusze, plebejusze, konsulowie, pretorzy, kwestorzy, trybun ludowy, dyktator, cesarz

· postaci legendarne i historyczne: Romulus i Remus, Gajusz Juliusz Cezar, Oktawian August

– przy pomocy nauczyciela posługuje się terminami: dyktator, cesarz

– wskazuje na mapie: Rzym

– przy pomocy nauczyciela wyjaśnia, dlaczego symbolem Rzymu została wilczyca

– poprawnie posługuje się terminami: Italia, monarchia, republika, senat, patrycjusze, plebejusze, konsulowie, pretorzy, kwestorzy, trybun ludowy, dyktator, cesarz

– przedstawia legendarne początki Rzymu

– wskazuje na mapie: Półwysep Apeniński

– omawia dokonania Gajusza Juliusza Cezara i Oktawiana Augusta

– charakteryzuje ustrój republiki rzymskiej i jej główne organy władzy

– przedstawia kompetencje najważniejszych urzędów republikańskich

– opisuje konflikt społeczny między patrycjuszami a plebejuszami

– zaznacza na osi czasu daty: 753 r. p.n.e., 44 r. p.n.e.

– omawia przyczyny oraz okoliczności upadku republiki rzymskiej

– porównuje ustroje demokracji ateńskiej i republiki rzymskiej

– wyjaśnia różnice w rozumieniu terminu republika przez Rzymian i współcześnie

– przedstawia funkcje pełnione przez senat w ustroju współczesnej Polski

2. Imperium Rzymskie

· podboje rzymskie

· Imperium Rzymskie i jego prowincje

· organizacja armii rzymskiej

· podział cesarstwa

· upadek cesarstwa zachodniorzymskiego

· terminy: Kartagina, prowincja, limes, legiony, legioniści, Imperium Rzymskie, pax Romana, romanizacja, barbarzyńcy, Germanie, Konstantynopol, Hunowie, wielka wędrówka ludów

– przy pomocy nauczyciela posługuje się terminami: prowincja, legiony, plemiona barbarzyńskie, wielka wędrówka ludów

– przedstawia wygląd i uzbrojenie rzymskiego legionisty

– poprawnie posługuje się terminami: prowincja, legiony, romanizacja, plemiona barbarzyńskie, Germanie, Hunowie, wielka wędrówka ludów

– wymienia główne prowincje Imperium Rzymskiego

– wskazuje na mapie: Kartaginę, granice Imperium Rzymskiego w II w. n.e., Konstantynopol

– omawia etapy powstawania Imperium Rzymskiego

– opisuje przyczyny podziału cesarstwa na wschodnie i zachodnie

– opisuje okoliczności upadku cesarstwa zachodniego

– zaznacza na osi czasu daty: 395 r. n.e., 476 r. n.e.

– zna postać cesarza Konstantyna Wielkiego

– wymienia korzyści oraz zagrożenia funkcjonowania państwa o rozległym terytorium

– wyjaśnia wpływ kultury rzymskiej na podbite ludy

– przedstawia postać Hannibala i wojny punickie

– pokazuje przykłady romanizacji we współczesnej Europie

– przybliża postaci wodzów barbarzyńskich Attyli oraz Odoakera

3. Życie w Wiecznym Mieście

· Rzym jako stolica imperium i Wieczne Miasto

· życie codzienne i rozrywki w Rzymie

· podział społeczeństwa rzymskiego

· wierzenia religijne Rzymian i najważniejsze bóstwa

· terminy: bazylika, Forum Romanum, termy, amfiteatr, gladiatorzy, patrycjusze, plebs, niewolnicy, westalki

– przy pomocy nauczyciela posługuje się terminami: amfiteatr, gladiatorzy, niewolnicy

– przy pomocy nauczyciela przedstawia warunki życia oraz rozrywki dawnych mieszkańców Rzymu

– omawia wierzenia Rzymian i wpływ, jaki wywarła na nie religia Greków

– poprawnie posługuje się terminami: bazylika, Forum Romanum, termy, amfiteatr, gladiatorzy, patrycjusze, plebs, niewolnicy, westalki

– wymienia najważniejsze bóstwa czczone przez Rzymian i określa, jakimi dziedzinami życia się opiekowały

– charakteryzuje różne grupy społeczeństwa rzymskiego

– wyjaśnia, dlaczego Rzym był nazywany Wiecznym Miastem

– opisuje, jakie funkcje pełniło Forum Romanum

– wymienia greckie odpowiedniki najważniejszych rzymskich bóstw

– wyjaśnia, dlaczego cesarze rzymscy starali się kierować zawołaniem ludu: chleba i igrzysk!

– przedstawia pozostałości Pompejów i Herkulanum jako źródła wiedzy o życiu codziennym w starożytności

4. Dokonania starożytnych Rzymian

· Rzymianie jako wielcy budowniczowie

· kultura i sztuka starożytnego Rzymu jako kontynuacja dokonań antycznych Greków

· prawo rzymskie i jego znaczenie dla funkcjonowania państwa

· najważniejsze budowle w starożytnym Rzymie

· terminy: kopuła, akwedukt, łuk triumfalny, Circus Maximus, Koloseum, Panteon, kodeks, Prawo XII tablic, Kodeks Justyniana

· postaci historyczne: Wergiliusz, Horacy

– przy pomocy nauczyciela posługuje się terminami: łuk triumfalny, Circus Maximus, Koloseum, kodeks

– poprawnie posługuje się terminami: kopuła, akwedukt, łuk triumfalny, Circus Maximus, Koloseum, Panteon, kodeks, Prawo XII tablic, Kodeks Justyniana

– wyjaśnia powiedzenie: Wszystkie drogi prowadzą do Rzymu

– uzasadnia i ocenia twierdzenie, że Rzymianie potrafili czerpać z dorobku kulturowego podbitych ludów

– omawia najwybitniejsze dzieła sztuki i architektury rzymskiej

– wyjaśnia rolę praw i przepisów w funkcjonowaniu państwa na przykładzie Rzymu

– omawia dokonania Wergiliusza i Horacego

– wyjaśnia, dlaczego dobra sieć drogowa jest ważna dla funkcjonowania każdego państwa

– opisuje wpływ prawa rzymskiego na współczesne prawo europejskie

– ocenia, które z dokonań Rzymian uważa za najwybitniejsze, i uzasadnia swoją odpowiedź

5. Początki chrześcijaństwa

· Jezus z Nazaretu jako twórca nowej religii monoteistycznej

· przyczyny prześladowania chrześcijan w starożytnym Rzymie

· rola świętych Pawła i Piotra w rozwoju chrześcijaństwa

· Edykt mediolański i zakończenie prześladowań chrześcijan w cesarstwie

· terminy: Mesjasz, chrześcijaństwo, apostołowie, biskupi, papież, Biblia − Stary i Nowy Testament, Edykt mediolański

· postaci historyczne: Jezus z Nazaretu, święty Piotr, święty Paweł z Tarsu, Konstantyn Wielki

– przy pomocy nauczyciela posługuje się terminami: apostołowie, Jezus z Nazaretu, biskupi, papież, Biblia − Stary i Nowy Testament

– poprawnie posługuje się terminami: Mesjasz, chrześcijaństwo, apostołowie, biskupi, papież, Biblia − Stary i Nowy Testament, Edykt mediolański

– charakteryzuje działalność apostołów po ukrzyżowaniu Jezusa

– wskazuje na mapie: Palestynę, Jerozolimę, Mediolan

– omawia nauki Jezusa z Nazaretu oraz dokonania świętego Piotra, świętego Pawła z Tarsu i Konstantyna Wielkiego

– wyjaśnia, czym różni się chrześcijaństwo od judaizmu

– wyjaśnia, dlaczego władze rzymskie odnosiły się wrogo do chrześcijaństwa

– wyjaśnia znaczenie Edyktu mediolańskiego dla rozwoju chrześcijaństwa

– zaznacza na osi czasu daty: 33 r. n.e., 313 r. n.e.

– opisuje najstarsze symbole chrześcijańskie

– wyjaśnia związki między judaizmem a chrześcijaństwem

– przedstawia dzieje wybranego świętego (na przykład swojego patrona)

* Tajemnice sprzed wieków – Bursztynowy szlak

· rola szlaków handlowych w starożytności

· bursztyn i jego znaczenie dla starożytnych Rzymian

· kontakty handlowe Rzymian z wybrzeżem Bałtyku

– wskazuje na mapie: przebieg bursztynowego szlaku (Pruszcz Gdański, Kalisz, Brama Morawska)

– wyjaśnia, czym jest bursztyn i do czego się go stosuje

– wyjaśnia, dlaczego bursztyn był ceniony przez Rzymian

– wyjaśnia rolę szlaków handlowych

– podaje argumenty za twierdzeniem i przeciw niemu, że miasto Kalisz istniało w starożytności

– opisuje, jakie ludy żyły na ziemiach polskich w okresie funkcjonowania bursztynowego szlaku

Rozdział IV. Początki średniowiecza

l. Bizancjum w czasach świetności

· cesarstwo bizantyjskie pod panowaniem Justyniana I Wielkiego

· dokonania Justyniana I Wielkiego

· Konstantynopol jako Nowy Rzym

· tradycja grecka w Bizancjum

· osiągnięcia naukowe Bizantyjczyków

· upadek Konstantynopola, jego przyczyny i skutki

· terminy: Bizancjum, Hagia Sofia, ikona, freski, mozaika

· postaci historyczne: Justynian I Wielki

– przy pomocy nauczyciela posługuje się terminami: ikona, freski, mozaika

– poprawnie posługuje się terminami: Bizancjum, Hagia Sofia, ikona, freski, mozaika

– wskazuje na mapie: Konstantynopol, granice cesarstwa bizantyjskiego w czasach Justyniana I Wielkiego

– tłumaczy, dlaczego Konstantynopol zaczęto określać Nowym Rzymem

– wyjaśnia znaczenie wyrażenia bizantyjski przepych

– wskazuje, jaką rolę w periodyzacji dziejów odegrał upadek cesarstwa zachodniorzymskiego oraz wschodniorzymskiego

– charakteryzuje styl bizantyjski w sztuce

– podaje przyczyny i skutki upadku cesarstwa bizantyjskiego

– zaznacza na osi czasu datę upadku Konstantynopola – 1453 r.

– zna postać Justyniana I Wielkiego

– omawia dokonania Justyniana I Wielkiego

– wyjaśnia, w jaki sposób położenie geograficzne wpłynęło na bogactwo Konstantynopola

– uzasadnia twierdzenie, że Bizancjum połączyło w nauce tradycję zachodniorzymską i grecką

– wyjaśnia, jakie znaczenie dla państwa ma kodyfikacja praw

– wyjaśnia, jaki wpływ na chrześcijaństwo miał podział Rzymu na część zachodnią i wschodnią

– opisuje, jakie zmiany w bazylice Hagia Sofia zostały dokonane przez muzułmanów

2. Arabowie i początki islamu

· pochodzenie Arabów

· działalność Mahometa i narodziny islamu

· religia muzułmańska i jej zasady

· dżihad i podboje Arabów

· kultura i nauka arabska

· terminy: oaza, Czarny Kamień, Mekka, Medyna, islam, Allach, Koran, meczet, minaret, mihrab, minbar, dżihad, kalifowie, cyfry arabskie, stal damasceńska, arabeski

· postaci historyczne: Mahomet

– przy pomocy nauczyciela posługuje się terminami: oaza, islam, Allach, Koran, meczet

– przy pomocy nauczyciela wskazuje podstawowe różnice między chrześcijaństwem a islamem

– poprawnie posługuje się terminami: oaza, Czarny Kamień, Mekka, Medyna, islam, Allach, Koran, meczet, minaret, mihrab, minbar, dżihad, kalifowie, cyfry arabskie, stal damasceńska, arabeski

– omawia najważniejsze zasady wiary muzułmanów

– wskazuje na mapie: Półwysep Arabski, Mekkę, Medynę oraz imperium arabskie w okresie świetności

– przedstawia postać i działalność Mahometa

– omawia osiągnięcia Arabów w dziedzinie kultury i nauki w średniowieczu

– charakteryzuje i ocenia stosunek Arabów do ludów podbitych w średniowieczu

– zaznacza na osi czasu datę: 622 r.

– wskazuje na podobieństwa i różnice pomiędzy chrześcijaństwem a islamem

– podaje przykłady wpływu kultury, nauki i języka arabskiego na Europejczyków

– wyjaśnia, jak zmieniało się nastawienie części muzułmanów do innych kultur w średniowieczu i współcześnie

– ocenia potrzebę tolerancji religijnej

– wskazuje na podobieństwa i różnice w sposobie postrzegania dziejów i odmierzania czasu między chrześcijaństwem a islamem

3. Nowe państwa w Europie

· powstanie państwa Franków

· cesarstwo Karola Wielkiego

· rozwój kultury i nauki w państwie Karola Wielkiego

· traktat w Verdun i jego skutki – nowe państwa w Europie

· Rzesza Niemiecka

· terminy: Frankowie, dynastia, majordom, Karolingowie, układ w Verdun, cesarstwo, margrabia, marchia, możnowładca, Rzesza Niemiecka

· postaci historyczne: Chlodwig, Karol Młot, Pepin Mały, Karol Wielki, Otton I

– przy pomocy nauczyciela posługuje się terminami: dynastia, cesarstwo, możnowładca

– przy pomocy nauczyciela wyjaśnia, dlaczego Karol otrzymał przydomek „Wielki”

– poprawnie posługuje się terminami: Frankowie, dynastia, majordom, Karolingowie, układ w Verdun, cesarstwo, margrabia, marchia, możnowładca, Rzesza Niemiecka

– wskazuje na mapie: zasięg terytorialny państwa Franków w czasach Karola Wielkiego, Akwizgran i Rzym

– wyjaśnia, w jaki sposób władzę w państwie Franków przejęła dynastia Karolingów

– charakteryzuje rozwój kultury i nauki w czasach Karola Wielkiego

– przedstawia postanowienia traktatu w Verdun oraz jego skutki

– zaznacza na osi czasu daty: 800 r., 843 r., 962 r.

– omawia dokonania: Chlodwiga, Karola Młota, Pepina Małego, Karola Wielkiego i Ottona I

– wyjaśnia, w jaki sposób doszło do utworzenia Rzeszy Niemieckiej

– tłumaczy, dlaczego Karol Wielki jest jednym z patronów zjednoczonej Europy

– wyjaśnia skąd pochodzi polskie słowo „król”

4. Konflikt papiestwa z cesarstwem

· wielka schizma wschodnia i jej skutki

· spór o inwestyturę między cesarzem a papieżem w XI w.

· Canossa jako miejsce pokuty cesarza Henryka IV

· konkordat wormacki i jego postanowienia

· terminy: dogmaty, schizma, patriarcha, prawosławie, ekskomunika, inwestytura, synod, konkordat

· postaci historyczne: papież Grzegorz VII, cesarz Henryk IV

– przy pomocy nauczyciela posługuje się terminami: prawosławie, ekskomunika

– poprawnie posługuje się terminami: dogmaty, schizma, patriarcha, prawosławie, ekskomunika, inwestytura, synod, konkordat

– wyjaśnia konsekwencje ekskomuniki cesarza i opisuje ukorzenie się cesarza Henryka IV w Canossie

– przedstawia postaci: papieża Grzegorza VI, cesarza Henryka IV

– wyjaśnia przyczyny i skutki wielkiej schizmy wschodniej

– wyjaśnia, czym są religie, a czym wyznania religijne

– przedstawia przebieg sporu pomiędzy cesarzem a papieżem w XI w.

– przedstawia postanowienia konkordatu w Wormacji

– zaznacza na osi czasu daty: 1054 r., 1077 r., 1122 r.

– wyjaśnia, na czym polegał spór o inwestyturę

– omawia przykładowe różnice pomiędzy Kościołem katolickim a prawosławnym

– przedstawia okoliczności utworzenia Państwa Kościelnego

5. Wyprawy krzyżowe

· zajęcie Ziemi Świętej przez Turków

· synod w Clermont

· krucjaty

· utworzenie Królestwa Jerozolimskiego

· powstanie zakonów rycerskich: templariuszy, joannitów i Krzyżaków

· upadek twierdzy Akka

· skutki wypraw krzyżowych

· terminy: Ziemia Święta, synod, krucjaty, krzyżowcy, zakony rycerskie

· postaci historyczne: papież Urban II

– przy pomocy nauczyciela posługuje się terminami: krucjaty, krzyżowcy, zakony rycerskie

– opisuje wygląd rycerzy zakonnych

– poprawnie posługuje się terminami: Ziemia Święta, synod, krucjaty, krzyżowcy, zakony rycerskie

– wyjaśnia przyczyny ogłoszenia krucjat

– wskazuje na mapie: Ziemię Świętą i trasy wybranych krucjat

– omawia skutki pierwszej krucjaty

– przedstawia zakony templariuszy, joannitów i Krzyżaków oraz ich zadania

– opisuje skutki wypraw krzyżowych

– przedstawia postać: Urbana II

– zaznacza na osi czasu daty: 1096 r., 1291 r.

– omawia okoliczności zlikwidowania zakonu templariuszy

– przedstawia informacje, które z zakonów rycerskich funkcjonują współcześnie i jaka obecnie jest ich rola

– ocenia rolę krucjat w kształtowaniu się relacji między chrześcijanami a muzułmanami

* Tajemnice sprzed wieków – Skarb templariuszy

· zakon templariuszy i jego funkcje po zakończeniu krucjat

· wzrost znaczenia i bogactwa templariuszy

· przyczyny kasacji zakonu

· polskie posiadłości templariuszy

– wyjaśnia, do jakich celów został powołany zakon templariuszy

– przedstawia genezę bogactwa templariuszy

– opisuje mit skarbu templariuszy

– przedstawia dzieje templariuszy po upadku Królestwa Jerozolimskiego

– opisuje losy ostatniego mistrza zakonu Jakuba de Molay

– przedstawia legendę o św. Graalu

– wskazuje posiadłości zakonu na obszarze dzisiejszej Polski

Rozdział V. Społeczeństwo średniowiecza

l. System feudalny

· podział na seniorów i wasali

· społeczna drabina feudalna

· podział społeczeństwa średniowiecznego na stany

· terminy: feudalizm, senior, wasal, lenno, hołd lenny, stan, przywilej, suzeren, duchowieństwo, chłopi, szlachta, mieszczaństwo

– przy pomocy nauczyciela posługuje się terminami: senior, wasal, hołd lenny, przywilej

– przy pomocy nauczyciela wyjaśnia, na czym polegała drabina feudalna

– poprawnie posługuje się terminami: feudalizm, senior, wasal, lenno, hołd lenny, stan, przywilej, suzeren, duchowieństwo, chłopi, szlachta, mieszczaństwo

– przedstawia, jak wyglądał hołd lenny

– wymienia i charakteryzuje poszczególne stany w społeczeństwie średniowiecznym

– omawia różnice pomiędzy społeczeństwem stanowym a współczesnym

– opisuje zależność między seniorem a wasalem

– wyjaśnia, które stany były uprzywilejowane

– wyjaśnia, kim byli w Europie Zachodniej hrabiowie i baronowie

2. Epoka rycerzy

· ideał rycerza i jego obowiązki

· od pazia do rycerza

· życie codzienne rycerzy

· elementy wyposażenia średniowiecznego rycerza

· kultura rycerska

· elementy wyposażenia średniowiecznego rycerza

· terminy: rycerz, kodeks honorowy, paź, giermek, pasowanie, herb, kopia, ostrogi

– przy pomocy nauczyciela posługuje się terminami: rycerz, herb, kopia, ostrogi

– opisuje uzbrojenie rycerzy

– poprawnie posługuje się terminami: rycerz, kodeks honorowy, paź, giermek, pasowanie, herb, kopia, ostrogi

– charakteryzuje ideał rycerza średniowiecznego

– wyjaśnia, kto mógł zostać rycerzem

– opisuje uzbrojenie rycerskie

– opisuje życie codzienne rycerstwa

– przedstawia poszczególne etapy wychowania rycerskiego

– opisuje ceremonię pasowania na rycerza

– przedstawia historię najsłynniejszego polskiego rycerza Zawiszy Czarnego z Garbowa

– przedstawia literackie ideały rycerskie: hrabiego Rolanda, króla Artura i rycerzy Okrągłego Stołu

* Tajemnice sprzed wieków – Dlaczego rycerze brali udział w turniejach?

· rola turniejów rycerskich

· przebieg turniejów

· konsekwencje zwycięstwa i porażki w turnieju

· obyczajowość turniejowa

– przy pomocy nauczyciela omawia, z jakimi konsekwencjami wiązała się porażka w turnieju

– przedstawia, w jaki sposób byli nagradzani zwycięzcy turniejów

– wyjaśnia, dlaczego rycerze byli skłonni uczestniczyć w turniejach

– opisuje przebieg turniejów rycerskich

– wyjaśnia, dlaczego współczesna młodzież organizuje się w bractwa rycerskie i kultywuje tradycję rycerską; podaje przykład takiego bractwa

3. Średniowieczne miasto i wieś

· powstanie osad rzemieślniczych i kupieckich

· lokacje miast i wsi

· samorząd miejski i jego organy

· społeczeństwo miejskie

· organa samorządu wiejskiego

· wygląd średniowiecznego miasta

· zajęcia ludności wiejskiej

· terminy: gród, osada targowa, lokacja, zasadźca, kupcy, rzemieślnicy, rynek, targi, wójt, burmistrz, rada miejska, ława miejska, ratusz, cech, sołtys, ława wiejska, trójpolówka, pług, radło, brona

– przy pomocy nauczyciela posługuje się terminami: kupcy, rzemieślnicy, rynek, targi, ratusz, pług, radło, brona

– porównuje życie codzienne mieszkańców średniowiecznych miast i wsi

– poprawnie posługuje się terminami: gród, osada targowa, lokacja, zasadźca, kupcy, rzemieślnicy, rynek, targi, wójt, burmistrz, rada miejska, ława miejska, ratusz, cech, sołtys, ława wiejska, trójpolówka, pług, radło, brona

– opisuje, gdzie i w jaki sposób tworzyły się miasta

– charakteryzuje główne zajęcia mieszkańców miast

– opisuje życie i obowiązki ludności wiejskiej

– wyjaśnia, na czym polegały lokacje miast i wsi

– przedstawia organy samorządu miejskiego

– charakteryzuje różne grupy społeczne mieszczan

– wyjaśnia, na czym polegała trójpolówka

– opisuje wybrany średniowieczny zabytek mieszczański w Polsce

– znajduje i przedstawia informacje o założeniu własnej miejscowości

– przedstawia historie i okoliczności założenia najstarszych miast w regionie

4. Kościół w średniowieczu

· duchowni w średniowieczu, ich przywileje i obowiązki

· religijność doby średniowiecza

· średniowieczne zakony: benedyktyni, cystersi, franciszkanie, dominikanie

· życie w średniowiecznym klasztorze

· średniowieczne szkolnictwo

· terminy: zakon, klasztor, opat, reguła zakonna, benedyktyni, cystersi, skryptoria, kopiści, franciszkanie, dominikanie, asceza, benedyktyńska praca, uniwersytet

· postać historyczna: święty Franciszek z Asyżu

– przy pomocy nauczyciela posługuje się terminami: zakon, klasztor, uniwersytet

– przy pomocy nauczyciela omawia życie w średniowiecznym klasztorze i jego organizację

– wyjaśnia, czym zajmowali się kopiści

– poprawnie posługuje się terminami: zakon, klasztor, opat, reguła zakonna, benedyktyni, cystersi, skryptoria, kopiści, franciszkanie, dominikanie, asceza, benedyktyńska praca, uniwersytet

– charakteryzuje stan duchowny w średniowieczu

– opisuje różne role, jakie odgrywali duchowni w społeczeństwie średniowiecznym

– przedstawia najważniejsze zakony średniowieczne

– wyjaśnia określenie benedyktyńska praca

– charakteryzuje średniowieczne szkolnictwo

– porównuje szkolnictwo średniowieczne i współczesne

– przedstawia dokonania świętego Franciszka z Asyżu

– porównuje zakony kontemplacyjne i zakony żebracze

– wyjaśnia, jaką funkcję w klasztorze spełniają: refektarz, wirydarz, dormitorium i kapitularz

– znajduje i przedstawia informacje o najstarszych polskich kronikarzach: Gallu Anonimie i Wincentym Kadłubku

– opisuje jeden z klasztorów działających w Polsce, wyjaśnia, jakiego zgromadzenia jest siedzibą, i przedstawia w skrócie dzieje tego zgromadzenia

5. Sztuka średniowiecza

· rola sztuki w średniowieczu

· znaczenie biblii pauperum

· styl romański i jego cechy

· styl gotycki i jego charakterystyczne elementy

· rzeźba i malarstwo średniowieczne

· pismo i miniatury w rękopisach

· zabytki średniowieczne w Polsce

· terminy: biblia pauperum, styl romański, styl gotycki, katedra, portal, sklepienie, witraże, łuki oporowe, apsyda, rozeta, przypory, miniatura, inicjał

– przy pomocy nauczyciela posługuje się terminami: katedra, witraże, miniatura

– przy pomocy nauczyciela omawia zabytki sztuki średniowiecznej w Polsce

– wymienia różne dziedziny sztuki średniowiecznej

– poprawnie posługuje się terminami: biblia pauperum, katedra, styl romański, styl gotycki, portal, sklepienie, witraże, łuki oporowe, apsyda, rozeta, przypory, miniatura, inicjał

 – wyjaśnia, czym była i jakie zadania spełniała biblia pauperum

– charakteryzuje styl romański

– omawia cechy stylu gotyckiego

– porównuje styl gotycki i romański

– przedstawia przykłady rzeźby i malarstwa średniowiecznego

– znajduje i przedstawia informacje o średniowiecznych świątyniach w swoim regionie oraz elementach ich wystroju

Rozdział VI. Polska pierwszych Piastów

l. Zanim powstała Polska

· najstarsze osadnictwo na ziemiach polskich w świetle wykopalisk archeologicznych

· gród w Biskupinie

· Słowianie w Europie i ich kultura

· wierzenia dawnych Słowian

· pierwsze państwa słowiańskie

· plemiona słowiańskie na ziemiach polskich

· terminy: kurhan, kamienne kręgi, Biskupin, wielka wędrówka ludów, Słowianie, Swaróg, Perun, Świętowit, plemię, Państwo Wielkomorawskie, Wiślanie, Polanie

· postaci historyczne: święty Cyryl i święty Metody

– przy pomocy nauczyciela posługuje się terminami: wielka wędrówka ludów, plemię

– przy pomocy nauczyciela opisuje wygląd osady w Biskupinie

– poprawnie posługuje się terminami: kurhan, kamienne kręgi, Biskupin, wielka wędrówka ludów, Słowianie, Swaróg, Perun, Świętowit, plemię, Państwo Wielkomorawskie, Wiślanie, Polanie

– przedstawia okoliczności pojawienia się Słowian na ziemiach polskich

– charakteryzuje wierzenia Słowian

– wskazuje na mapie: rozmieszczenie plemion słowiańskich na ziemiach polskich

– przedstawia najstarsze państwa słowiańskie

– wymienia państwa słowiańskie, które przyjęły chrześcijaństwo w obrządku łacińskim, oraz te, które przyjęły je w obrządku greckim

– wyjaśnia rolę, jaką w rozwoju państw słowiańskich odegrali święci Cyryl i Metody

– podaje przykłady tradycji pogańskich

zachowanych do czasów współczesnych

– wyjaśnia, w jaki sposób powstał alfabet słowiański

– wymienia pozostałości  bytowania ludów przedsłowiańskich na ziemiach polskich

– przedstawia współczesne konsekwencje wynikające dla krajów słowiańskich z przyjęcia chrześcijaństwa w obrządku greckim lub łacińskim

2. Mieszko I i początki Polski

· rozwój państwa Polan

· dynastia Piastów

· panowanie Mieszka I

· małżeństwo Mieszka z Dobrawą

· chrzest Polski i jego skutki

· konflikt z margrabią Hodonem i bitwa pod Cedynią

· terminy: książę, dynastia, Piastowie, biskupstwo, dyplomacja, poganin, Dagome iudex

· postaci historyczne: Mieszko I, Dobrawa

– przy pomocy nauczyciela posługuje się terminami: książę, dynastia

– przy pomocy nauczyciela wyjaśnia, skąd pochodzi nazwa „Polska”

– poprawnie posługuje się terminami: książę, dynastia, Piastowie, biskupstwo, dyplomacja, poganin, Dagome iudex

– wyjaśnia, dlaczego w przeciwieństwie do legendarnych przodków Mieszko I jest uznawany za pierwszego historycznego władcę Polski

– opisuje zasługi Mieszka I i Dobrawy

– zaznacza na osi czasu daty: 966 r., 972 r.

– wskazuje na mapie: Gniezno, Poznań, Wielkopolskę, granice państwa Mieszka I

– przedstawia okoliczności przyjęcia chrztu przez Mieszka I

– wyjaśnia skutki chrztu Mieszka I

– opisuje stosunki Mieszka I z sąsiadami

– uzasadnia twierdzenie, że przyjęcie chrztu przez Mieszka I należało do najważniejszych wydarzeń w dziejach Polski

– omawia dokument Dagome iudex i jego wartość jako źródła historycznego

– przedstawia bilans korzyści, jakie mogło przynieść Mieszkowi I przyjęcie chrztu lub pozostanie przy wierzeniach pogańskich

3. Polska Bolesława Chrobrego

· misja biskupa Wojciecha i jej skutki

· zjazd gnieźnieński i jego konsekwencje

· powstanie niezależnej organizacji na ziemiach polskich

· stosunki Bolesława Chrobrego z sąsiadami

· koronacja Bolesława Chrobrego na króla Polski i jej znaczenie

· terminy: relikwie, zjazd gnieźnieński, arcybiskupstwo, Milsko, Łużyce, Grody Czerwieńskie, koronacja

· postaci historyczne: Bolesław Chrobry, biskup Wojciech, cesarz Otton III

– przy pomocy nauczyciela posługuje się terminami: arcybiskupstwo, koronacja

– przy pomocy nauczyciela wyjaśnia znaczenie koronacji Bolesława Chrobrego

– poprawnie posługuje się terminami: relikwie, zjazd gnieźnieński, arcybiskupstwo, Milsko, Łużyce, Grody Czerwieńskie, koronacja

– opisuje misję świętego Wojciecha do pogańskich Prusów

– wskazuje na mapie: granice państwa Bolesława Chrobrego na początku jego panowania oraz ziemie przez niego podbite

– omawia rolę, jaką w dziejach Polski odegrali: Bolesław Chrobry, biskup Wojciech, cesarz Otton III

– zaznacza na osi czasu daty: 1000 r., 1025 r.

– przedstawia przebieg i znaczenie zjazdu w Gnieźnie

– opisuje wojny prowadzone przez Chrobrego z sąsiadami

– wyjaśnia znaczenie utworzenia niezależnego Kościoła w państwie polskim

– opisuje Drzwi Gnieźnieńskie jako przykład źródła ikonograficznego z najstarszych dziejów Polski

– wskazuje pozytywne i negatywne skutki polityki prowadzonej przez Bolesława Chrobrego

4. Kryzys i odbudowa

państwa polskiego

· kryzys państwa polskiego po śmierci Bolesława Chrobrego

· panowanie Mieszka II

· reformy Kazimierza Odnowiciela

· Kraków stolicą państwa

· polityka zagraniczna Bolesława Śmiałego

· koronacja Bolesława Śmiałego

· konflikt króla z biskupem Stanisławem i jego skutki

· terminy: insygnia królewskie

· postaci historyczne: Mieszko II, Kazimierz Odnowiciel, Bolesław Śmiały, biskup Stanisław

– przy pomocy nauczyciela posługuje się terminem: insygnia królewskie

– przy pomocy nauczyciela wyjaśnia, dlaczego księcia Kazimierza nazwano „Odnowicielem”

– poprawnie posługuje się terminem: insygnia królewskie

– wyjaśnia, dlaczego księcia Kazimierza nazwano „Odnowicielem”

– wskazuje na mapie: ziemie polskie pod panowaniem Kazimierza Odnowiciela

– omawia działalność: Mieszka II, Bezpryma, Kazimierza Odnowiciela, Bolesława Śmiałego i biskupa Stanisława

– zaznacza na osi czasu datę: 1076 r.

– opisuje sytuację państwa polskiego po śmierci Bolesława Chrobrego

– ocenia postawę Bezpryma

– przedstawia skutki kryzysu państwa polskiego

– charakteryzuje rządy Bolesława Śmiałego

– opisuje sytuację międzynarodową w okresie rządów Bolesława Śmiałego

– wyjaśnia przyczyny i skutki sporu króla z biskupem Stanisławem

– wyjaśnia przyczyny kryzysu państwa wczesnopiastowskiego

– ocenia dokonania Mieszka II, Kazimierza Odnowiciela i Bolesława Śmiałego

5. Rządy Bolesława Krzywoustego

· rządy Władysława Hermana i Sieciecha

· podział władzy między synów Władysława Hermana

· bratobójcza wojna między Bolesławem i Zbigniewem

· najazd niemiecki na ziemie polskie i obrona Głogowa

· podbój Pomorza przez Bolesława Krzywoustego

· testament Krzywoustego i jego założenia

· terminy: palatyn (wojewoda), testament, zasada senioratu, senior i juniorzy

· postaci historyczne: Władysław Herman, Sieciech, Zbigniew, Bolesław Krzywousty

– przy pomocy nauczyciela posługuje się terminami: senior i juniorzy, zasada senioratu

– poprawnie posługuje się terminami:

palatyn (wojewoda), testament, zasada senioratu, senior i juniorzy

– wskazuje na mapie: państwo Bolesława Krzywoustego

– opisuje postaci: Władysława Hermana, Sieciecha, Bolesława Krzywoustego i Zbigniewa

– zaznacza na osi czasu daty: 1109 r. i 1138 r.

– opisuje rządy Władysława Hermana i rolę Sieciecha w jego państwie

– przedstawia przebieg konfliktu między Bolesławem a Zbigniewem

– opisuje niemiecki najazd w 1109 r. i obronę Głogowa

– przedstawia sukcesy Krzywoustego w walkach z Pomorzanami

– omawia przyczyny ogłoszenia testamentu Krzywoustego

– ocenia postawę Bolesława wobec brata

– wyjaśnia zasadę senioratu

– wyjaśnia, jakie skutki dla państwa mogą mieć wewnętrzne spory o tron

– przedstawia postać Galla Anonima

– wyjaśnia znaczenie dostępu państwa do morza

– ocenia szanse i zagrożenia wynikające z wprowadzenia zasady senioratu

6. Społeczeństwo w czasach pierwszych Piastów

· grody i ich funkcje

· życie w grodzie i na podgrodziu

· sposoby uprawy roli na ziemiach polskich

· podział społeczeństwa w państwie pierwszych Piastów

· zakres władzy panującego

· powinności poddanych wobec władcy

· powstanie rycerstwa w Polsce

· terminy: metoda żarowa, gród, podgrodzie, prawo książęce, danina, posługi, osada służebna, wojowie, drużyna książęca

– posługuje się terminami: gród, podgrodzie, danina, posługi

– przedstawia wygląd i budowę średniowiecznego grodu

– opisuje sposoby pozyskiwania ziemi uprawnej i jej uprawiania

– poprawnie posługuje się terminami: gród, podgrodzie, prawo książęce, danina, posługi, osada służebna

– charakteryzuje grupy ludności w państwie wczesnopiastowskim

– omawia zakres władzy panującego w państwie pierwszych Piastów

– przedstawia charakter drużyny książęcej

– wyjaśnia powinności ludności względem władcy

– wyjaśnia, czym się różnił wojownik drużyny od rycerza

– wskazuje przykłady nazw miejscowości, które mogły w średniowieczu pełnić funkcję osad służebnych

* Tajemnice sprzed wieków – Kto spisywał dzieje Polski?

· źródła historyczne dotyczące początków państwa polskiego

· obiektywizm i prawda historyczna

– wymienia nazwy źródeł historycznych dotyczących dziejów państwa polskiego za panowania pierwszych Piastów

– tłumaczy konieczność weryfikacji prawdziwości źródeł historycznych

– przedstawia dokonania postaci: Galla Anonima i Wincentego Kadłubka

– omawia teorie dotyczące pochodzenia Galla Anonima

– wymienia przyczyny powstania kronik

– określa ramy chronologiczne wydarzeń opisanych w kronikach Galla Anonima i Wincentego Kadłubka

– przedstawia przykład innej średniowiecznej kroniki polskiej

Rozdział VII. Polska w XIII–XV wieku

l. Rozbicie dzielnicowe

· walki wewnętrzne między książętami piastowskimi o prymat w Polsce

· utrwalenie rozbicia dzielnicowego

· osłabienie Polski na arenie międzynarodowej

· sprowadzenie Krzyżaków do Polski

· najazdy Mongołów i bitwa pod Legnicą

· przemiany społeczne i gospodarcze w okresie rozbicia dzielnicowego

· terminy: rozbicie dzielnicowe, dzielnica senioralna, Tatarzy, osadnictwo, kolonizacja, trójpolówka

· postaci historyczne: Władysław Wygnaniec, Leszek Biały, Konrad Mazowiecki, Henryk Pobożny

– przy pomocy nauczyciela posługuje się terminami: rozbicie dzielnicowe, dzielnica senioralna, Tatarzy

– przy pomocy nauczyciela wyjaśnia, jakie były przyczyny wewnętrznych walk między książętami piastowskimi

– poprawnie posługuje się terminami: rozbicie dzielnicowe, dzielnica senioralna, Tatarzy, osadnictwo, kolonizacja, trójpolówka

– charakteryzuje państwo polskie podczas rozbicia dzielnicowego

– wskazuje na mapie: podział państwa na różne dzielnice oraz ziemie utracone w okresie rozbicia dzielnicowego

– omawia postaci: Władysława Wygnańca, Leszka Białego, Konrada Mazowieckiego, Henryka Pobożnego

– zaznacza na osi czasu daty: 1226 r., 1227 r., 1241 r.

– opisuje okoliczności sprowadzenia zakonu krzyżackiego do Polski oraz konsekwencje tego wydarzenia

– omawia skutki rozbicia dzielnicowego

– opisuje kolonizację na ziemiach polskich

– przedstawia historię zakonu krzyżackiego

– wyjaśnia, dlaczego książęta dzielnicowi często nadawali przywileje oraz ziemię rycerstwu i duchowieństwu

– charakteryzuje sposób walki Mongołów

– przedstawia dynastię panującą na Pomorzu Gdańskim w okresie rozbicia dzielnicowego

2. Zjednoczenie Polski

· koronacja i śmierć Przemysła II

· panowanie Wacława II

· rola arcybiskupów gnieźnieńskich i jednolitej organizacji kościelnej w zjednoczeniu dzielnic polskich

· przejęcie władzy przez Władysława Łokietka i jego koronacja

· rządy Władysława Łokietka

· konflikt Łokietka z Krzyżakami i bitwa pod Płowcami

· terminy: starosta, Szczerbiec

· postaci historyczne: Przemysł II, arcybiskup Jakub Świnka, Wacław II, Władysław Łokietek

– przy pomocy nauczyciela posługuje się terminami: starosta, Szczerbiec

– poprawnie posługuje się terminami: starosta, Szczerbiec

– wskazuje na mapie: granice państwa polskiego za panowania Władysława Łokietka, ziemie utracone na rzecz Krzyżaków

– omawia postaci: Przemysła II, arcybiskupa Jakuba Świnki, Wacława II, Władysława Łokietka

– zaznacza na osi czasu daty: 1295 r., 1309 r., 1320 r., 1331 r.

– przedstawia próby zjednoczenia Polski przez książąt śląskich oraz Przemysła II

– opisuje, w jakich okolicznościach Władysław Łokietek utracił Pomorze Gdańskie

– przedstawia działania Władysława Łokietka na rzecz zjednoczenia kraju

– opisuje przebieg konfliktu Władysława Łokietka z Krzyżakami

– wyjaśnia, jaką rolę w zjednoczeniu kraju odegrał Kościół katolicki

– przedstawia wyobrażenie na temat świętego Stanisława jako patrona zjednoczenia kraju

3. Czasy Kazimierza Wielkiego

· polityka dyplomacji Kazimierza Wielkiego

· pokój z zakonem krzyżackim w Kaliszu

· przyłączenie nowych ziem do państwa polskiego

· reformy Kazimierza Wielkiego

· umocnienie granic polskiego państwa

· utworzenie Akademii Krakowskiej i skutki tej decyzji

· zjazd monarchów w Krakowie

· uczta u Wierzynka

· terminy: uniwersytet, Orle Gniazda, Akademia Krakowska

· postać historyczna: Kazimierz Wielki

– przy pomocy nauczyciela posługuje się terminami: uniwersytet, Orle Gniazda, Akademia Krakowska

– przy pomocy nauczyciela tłumaczy, co zdecydowało o przyznaniu Kazimierzowi przydomka „Wielki”

– wyjaśnia znaczenie słów, że Kazimierz Wielki: zastał Polskę drewnianą, a zostawił murowaną

– poprawnie posługuje się terminami: uniwersytet, Orle Gniazda, Akademia Krakowska

– wskazuje na mapie: granice monarchii Kazimierza Wielkiego i ziemie włączone do Polski przez tego władcę

– zaznacza na osi czasu daty: 1333 r., 1343 r., 1364 r.

– przedstawia i ocenia postanowienia pokoju w Kaliszu

– charakteryzuje reformy Kazimierza Wielkiego

– wyjaśnia, w jaki sposób Kazimierz dbał o obronność państwa

– wyjaśnia, dlaczego Kazimierz Wielki za najważniejsze uznał reformy wewnętrzne państwa

– tłumaczy, jakie znaczenie miało założenie Akademii Krakowskiej

– wyjaśnia znaczenie uczty u Wierzynka

– przedstawia cele oraz konsekwencje układu dynastycznego zawartego przez Kazimierza Wielkiego z Węgrami

– wyjaśnia, dlaczego sól należała niegdyś do najdroższych towarów

– przedstawia wybrany zamek wzniesiony w czasach Kazimierza Wielkiego

4. Unia polsko-litewska

· koniec dynastii Piastów na polskim tronie

· rządy Andegawenów w Polsce

· unia polsko-litewska w Krewie

· wielka wojna z zakonem krzyżackim i bitwa pod Grunwaldem

· I pokój w Toruniu

· unia w Horodle

· terminy: Andegawenowie, unia personalna, sobór, Wielkie Księstwo Litewskie, Jagiellonowie

· postaci historyczne: Ludwik Węgierski, Jadwiga, Władysław Jagiełło, wielki książę Witold, Paweł Włodkowic, Ulrich von Jungingen

– przy pomocy nauczyciela posługuje się terminem: unia personalna

– przedstawia dynastię zapoczątkowaną przez Władysława Jagiełłę

– przy pomocy nauczyciela opisuje przyczyny i przebieg wielkiej wojny z zakonem krzyżackim

– poprawnie posługuje się terminami: Andegawenowie, unia personalna, sobór, Wielkie Księstwo Litewskie, Jagiellonowie

– wyjaśnia przyczyny zawarcia unii polsko-litewskiej

– opisuje przebieg bitwy pod Grunwaldem

– wskazuje na mapie: granice Wielkiego Księstwa Litewskiego, Krewo, Horodło, Grunwald, Toruń

– opisuje postaci: Ludwika Węgierskiego, Jadwigi, Władysława Jagiełły, wielkiego księcia Witolda, Pawła Włodkowica, Ulricha von Jungingena

– zaznacza na osi czasu daty: 1385 r., lata 1409–1411, 1410 r., 1413 r.

– przedstawia okoliczności objęcia tronu polskiego przez Jadwigę

– wymienia postanowienia unii w Krewie

– przedstawia postanowienia pokoju w Toruniu

– wyjaśnia zasady współpracy między Polską a Litwą ustalone w zapisach unii w Horodle

– charakteryzuje stanowisko polskiej delegacji na soborze w Konstancji

– wyjaśnia, dlaczego Akademia Krakowska została przemianowana na Uniwersytet Jagielloński

– uzasadnia twierdzenie, że poglądy Pawła Włodkowica na temat wojen religijnych są aktualne także dzisiaj

* Tajemnice sprzed wieków – Jaką bitwę namalował Jan Matejko?

· okoliczności powstania obrazu Bitwa pod Grunwaldem

· Jan Matejko jako malarz dziejów Polski

· obrazy jako źródło wiedzy historycznej

· znaczenie Bitwy pod Grunwaldem

– przedstawia, kim był Jan Matejko

– wyjaśnia, w jaki sposób Jan Matejko przygotowywał się do namalowania obrazu

– wyjaśnia, dlaczego podczas II wojny światowej Niemcom zależało na zniszczeniu dzieła

– wymienia cele namalowania obrazu Bitwa pod Grunwaldem

– omawia nieścisłości w przekazie historycznym obrazu Bitwa pod Grunwaldem

– wyjaśnia, jakie warunki powinno spełniać dzieło sztuki, aby można je było traktować jako źródło historyczne

– omawia inne dzieło Jana Matejki

5. Czasy świetności dynastii Jagiellonów

· okoliczności zawarcia unii polsko-węgierskiej

· bitwa pod Warną

· panowanie Kazimierza Jagiellończyka

· wojna trzynastoletnia

· II pokój toruński i jego postanowienia

· panowanie Jagiellonów w Czechach i na Węgrzech

· terminy: Związek Pruski, wojna trzynastoletnia, Prusy Królewskie, Prusy Zakonne, wojska zaciężne, żołd

· postaci historyczne: Władysław III Warneńczyk, Kazimierz Jagiellończyk, Zbigniew Oleśnicki

– przy pomocy nauczyciela posługuje się terminami: wojska zaciężne, żołd

– przy pomocy nauczyciela opisuje okoliczności śmierci Władysława Warneńczyka

– przy pomocy nauczyciela wyjaśnia, dlaczego dla Polski ważne stało się odzyskanie dostępu do morza

– poprawnie posługuje się terminami: Związek Pruski, wojna trzynastoletnia, Prusy Królewskie, Prusy Zakonne, wojska zaciężne, żołd

– wskazuje na mapie: Węgry, Warnę, Prusy Królewskie, Prusy Zakonne, państwa rządzone przez Jagiellonów w drugiej połowie XV w.

– omawia dokonania: Władysława III Warneńczyka, Zbigniewa Oleśnickiego i Kazimierza Jagiellończyka

– zaznacza na osi czasu daty: 1444 r., 1454 r., 1466 r.

– przedstawia okoliczności zawarcia unii polsko-węgierskiej

– charakteryzuje rządy Kazimierza Jagiellończyka

– opisuje przebieg wojny trzynastoletniej

– przedstawia postanowienia II pokoju toruńskiego

– wyjaśnia, dlaczego doszło do zawiązania Związku Pruskiego

– porównuje postanowienia I i II pokoju toruńskiego

– uzasadnia twierdzenie, że odzyskanie dostępu do morza miało przełomowe znaczenie dla rozwoju polskiej gospodarki

– przedstawia Jana Długosza jako historyka i wychowawcę przyszłych królów Polski

– wyjaśnia, dlaczego wojska zaciężne pod koniec średniowiecza zastąpiły w bitwach tradycyjne rycerstwo

6. Monarchia stanowa w Polsce

· monarchia patrymonialna i stanowa

· wpływ przywilejów nadawanych przez władcę na osłabienie władzy królewskiej

· przekształcenie się rycerstwa w szlachtę

· przywileje szlacheckie i ich konsekwencje dla władzy królewskiej

· ukształtowanie się sejmu walnego

· konstytucja Nihil novi i jej znaczenie dla ustroju Rzeczypospolitej

· terminy: monarchia patrymonialna, monarchia stanowa, przywileje, szlachta, pańszczyzna, konstytucja sejmowa, sejm walny, izba poselska, senat

– przy pomocy nauczyciela posługuje się terminami: szlachta, sejm walny, izba poselska, senat

– poprawnie posługuje się terminami:

monarchia patrymonialna, monarchia stanowa, przywileje, szlachta, pańszczyzna, konstytucja sejmowa, sejm walny, izba poselska, senat

– przedstawia sejm walny oraz jego skład

– zaznacza na osi czasu daty: 1374 r., 1505 r.

– wyjaśnia, w jaki sposób rycerstwo przekształciło się w szlachtę

– wyjaśnia, w jaki sposób szlachta uzyskała wpływ na sprawowanie rządów w Polsce

– przedstawia najważniejsze przywileje szlacheckie

– wyjaśnia znaczenie konstytucji Nihil novi

– przedstawia, kiedy i w jaki sposób doszło do utworzenia stanów w Polsce

– tłumaczy różnice między monarchią patrymonialną a stanową

– wyjaśnia, jaka jest geneza nazw obu izb sejmu walnego: izby poselskiej oraz senatu

– ocenia, jakie szanse i jakie zagrożenie niosło za sobą zwiększenie wpływu szlachty na władzę